Αινησίδημος ο Κνώσιος (1ος αι. π.κ.χ.)

Αινησίδημος (1ος αι. π.κ.χ.). Φιλόσοφος από την Κνωσό. Δίδαξε στην Αλεξάνδρεια και έθεσε ως σκοπό του να επαναφέρει τον ακαδημαϊκό σκεπτικισμό, που τότε είχε μεταλλαχθεί σε εκλεκτισμό από τον Φίλωνα τον Λαρισαίο και τον Αντίοχο τον Ασκαλωνίτη, στην πιο αυθεντική διδασκαλία του Πύρρωνα. Στην ιστορία του αρχαίου σκεπτικισμού ο Αινησίδημος κατέχει ξεχωριστή θέση, που οφείλεται στην προσπάθειά του να υποστηρίξει την ανάγκη της αποχής, δηλαδή της αποφυγής έκφρασης γνώμης, αφού δεν είναι γνωστή η αληθινή φύση των πραγμάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε ταξινομώντας σχολαστικά σε δέκα τρόπους (ή λόγους ή τόπους, τους οποίους ο μαθητής του Αγρίππας περιόρισε σε πέντε) όλα τα επιχειρήματα του σκεπτικισμού. Η κριτική του Αινησίδημου στράφηκε τόσο εναντίον της βεβαιότητας των αισθήσεων, όσο και εναντίον του Λόγου. Αρνήθηκε τη δυνατότητα διατύπωσης επιστημονικών αποδείξεων, την άμεση γνώση των αιτίων και την αναγωγή σε αυτά ξεκινώντας από τα αποτελέσματα (ή σημεία). Η ερμηνεία της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου ως σκεπτικιστική, που κυριαρχούσε στην εποχή του, εξηγεί την αιτία που ο Αινησίδημος μπορούσε να υποστηρίξει ότι ο σκεπτικισμός είναι προϋπόθεση και εισαγωγή στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου.

Ο Αινησίδημος κατέγραψε 10 τρόπους με τους οποίους ο σκεπτικός ελέγχει τα επιχειρήματα ψάχνοντας για την αλήθεια. Είναι τόσο δύσκολο να ξεφύγει κανείς από την εξέταση αυτή που για πολλούς το έργο του αυτό είναι μια εγκυκλοπαίδεια της άρνησης. Εξολοθρεύουν κανονικά τις πεποιθήσεις μας. Είναι μία επίθεση σε κάθε ισχυρισμό γνώσης και βεβαιότητας.

Αναφέρουμε επιγραμματικά τους Τρόπους του:

1. Επιχειρήματα που έχουν να κάνουν με αντιληπτικές διαφορές μεταξύ διαφόρων ειδών ζώων.
2. Επιχειρήματα που έχουν να κάνουν με αντιληπτικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων.
3. Επιχειρήματα που βασίζονται σε αισθητηριακές διαφορές και στην πολυπλοκότητα των αντιληπτικών αντικειμένων.
4. Επιχειρήματα που βασίζονται σε καταστάσεις ( π.χ. ηλικία, συναισθήματα)
5. Επιχειρήματα που βασίζονται σε χωροταξικές αντιλήψεις
6. Επιχειρήματα που βασίζονται σε μίξεις (π.χ. αέρας και υγρασία, φυσιολογία της σκέψης, φυσιολογία των αντιληπτικών οργάνων)
7. Επιχειρήματα που βασίζονται στη σύνθεση των αντικειμένων που παρατηρούμε
8. Επιχειρήματα που σχετίζονται με τη σχετικότητα ( π.χ. των περιστάσεων, της κρίσης μας)
9. Επιχειρήματα που βασίζονται στη συνέχεια ή τη σπανιότητα της εμφάνισης ενός φαινομένου
10. Επιχειρήματα που βασίζονται σε έθιμα, αξίες, πεποιθήσεις, κ.τ.λ.

Αυτοί οι τρόποι φέρνουν τους ομιλητές αντιμέτωπους με παράδοξα που τους βυθίζουν στην αβεβαιότητα. π.χ. το παράδοξο του κριτηρίου: μερικοί δογματικοί λένε ότι υπάρχει κριτήριο για την αλήθεια, άλλοι όχι. θα πρέπει πρώτα να αποφασιστεί αν υπάρχει κριτήριο και μετά ποιο είναι αυτό. Το να αποφασίσουμε ποιο κριτήριο είναι αληθινό θα μας οδηγήσει σε ένα άλλο κριτήριο να για να πάρουμε μια τέτοια απόφαση. Και αυτό σε άλλο, ad infinitum. Είναι μια κυκλική συλλογιστική ή η εις άπειρον εκβολή, όπως ονομάζεται. Συμπέρασμα; Αν κανένα κριτήριο δεν είναι βέβαιο, καμιά πρόταση δεν είναι βέβαιη. Άλλο παράδοξο είναι αυτό της απόδειξης: Το συμπέρασμα είναι αληθές μόνο αν οι προκείμενες είναι αληθείς. Και για να είναι αυτές αληθείς πρέπει να είναι αποδεδειγμένες. Επιστρέφουμε έτσι στην εις άπειρον εκβολή. Να σημειώσουμε ότι οι τρόποι χρησιμοποιούνταν από τους σκεπτικούς όχι για να αποδείξουν ότι κάποια επιχειρήματα είναι ψευδή αλλά για να αποδείξουν την ισοσθένεια μεταξύ των επιχειρημάτων. Οι σκεπτικοί, έψαχναν να βρουν πιο το κριτήριο του καθενός (κυρίως των δογματικών) και να το εξετάσουν. Μπορεί το κριτήριο τους να ήταν η αρμονία των όντων ή η αρχή της μη-αντίφασης. Όποιο και αν ήταν, ήθελαν να εξετάσουν με ποιο τρόπο δογματίζει ο δογματικός και κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι η εμπειρική επαλήθευση δεν τελειώνει ποτέ και η λογική επιβεβαίωση δεν έχει αρχή (Suber, 2003, σσ. 46-50). Να σημειώσουμε ότι συχνά οι Τρόποι χρησιμοποιήθηκαν από δογματικούς για να κατατροπώσουν τους αντιπάλους τους.

Ο Αινησίδημος φαίνεται ότι διερεύνησε τη σχέση μεταξύ σκεπτικισμού και της έννοιας της ροής, έτσι όπως αυτή αναπτύχθηκε από τον Ηράκλειτο και παρατήρησε ότι ο σκεπτικισμός οδηγεί στην Ηρακλείτεια φιλοσοφία.