Αρίστιππος ο Κυρηναίος (435

Γεννήθηκε στην Κυρήνη της Αφρικής το 435 από εύπορη οικογένεια. Αποφάσισε όμως να φύγει ώστε να συνεχίσει τις σπουδές του. Έτσι τον βλέπουμε αρχικά να γίνεται μαθητής του Πρωταγόρα και εν συνεχεία να πηγαίνει στην Αθήνα ώστε να παρακολουθήσει τον Σωκράτη. Οι δύο αυτοί τρανοί άνδρες θα τον επηρεάσουν εξίσου καθοριστικά στην μετέπειτα ζωή του και φιλοσοφία του.

Ο Αρίστιππος γυρνάει από πόλη σε πόλη, όπως όλοι άλλωστε οι σοφιστές. Ήταν εντελώς αδιάφορος τόσο για την πολιτική, όσο και για την θρησκευτική ζωή. Ήταν ο πρώτος από τους μαθητές του Σωκράτη που για να ζήσει έκανε μαθήματα για τα οποία πληρωνόταν. Μάλιστα για να τιμήσει τον Σωκράτη για όσα του δίδαξε του απέστειλε ένα μέρος των χρημάτων , αλλά ο Σωκράτης δεν τα δέχτηκε. Εδώ ακριβώς είναι που θα πρέπει να θυμηθούμε ενός είδους αντιπαλότητας που είχαν πάνω σε αυτό το θέμα οι δυο του διδάσκαλοι, που κατέληξε ακόμα και στην συγγραφή του έργου του Πλάτωνα «Πρωταγόρας». Ο Πρωταγόρας ήταν ο πρώτος σοφιστής που άρχισε να ζητάει πληρωμή για την διδασκαλία του, ενώ πριν κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο. Ισχυριζόταν λοιπόν ότι ο βασικός λόγος που ζητούσε χρήματα ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι θα εκτιμούσαν ακόμα πιο πολύ την γνώση που έλαβαν, μια και πλήρωσαν ένα αντίτιμο για αυτήν. Αυτό ακριβώς είναι που ισχυρίστηκε μετέπειτα και ο Αρίστιππος. Εκτός βέβαια από το θέμα των χρημάτων, ο Αρίστιππος επηρεάστηκε και από την θεωρία των αισθήσεων του Πρωταγόρα. Από την άλλη πλευρά ο Σωκράτης τον έκανε να κατανοήσει ότι η οποιαδήποτε φιλοσοφία έχει αξία μόνο εφόσον «εκπληρώνει κάποιους πρακτικούς και κυρίως ηθικούς σκοπούς». Ο Αρίστιππος ασχολείται με θέματα που έχουν σχέση με την ηθική και πάνω από όλα με την «ψυχολογία των συναισθημάτων».

Ο Διογένης τον αποκαλούσε βασιλικό σκύλο γιατί είχε επιλέξει να έχει πολύ στενές σχέσεις με τον Διόνυσο τον τύραννο των Συρακουσών και ζούσε τριφηλή ζωή. Επίσης, οι επικριτές του τον κατηγορούσαν για δουλοπρέπεια. Η πραγματικότητα όμως ήταν ότι απλά μιλάμε για έναν άκρως ευκολοπροσάρμοστος άτομο, το οποίο ήξερε πολύ καλά να παίρνει από τον καθένα ότι αυτός ήταν ικανός να του προσφέρει. Έτσι στον Σωκράτη πήγε για να εξελιχθεί ως άτομο, ενώ στον Διόνυσο για τη διασκέδαση και για να βγάλει χρήματα. Το σπίτι του ήταν πολυτελές και πάντα γεμάτο από όμορφες γυναίκες. Θεωρούσε ότι το να ζεις με πολυτέλεια δεν σε εμπόδιζε από το να είσαι τίμιος και ηθικός. Βρισκόταν σε σχέση με την εταίρα Λαϊδα και σε κάποιον που τον κατηγόρησε ότι ζει με εταίρα του απάντησε με περίσσιο θράσος ότι όσο ένα σπίτι ή πλοίο δεν μας πειράζει εάν έχει χρησιμοποιηθεί κι από άλλους, αφού εξακολουθεί να εκπληρώνει τον λόγο ύπαρξης του, το ίδιο πρέπει να ισχύει και για μια γυναίκα. Το να ικανοποιείς τις αισθήσεις σου δεν είχε τίποτα το μεμπτό για τον Αρίστιππο. Το σημαντικό ήταν να μην μας ελέγχουν οι ηδονές, αλλά να τις ελέγχουμε εμείς. Να μην γινόμαστε σκλάβοι τους με άλλα λόγια, αλλά ανά πάσα στιγμή να έχουμε την ικανότητα να απομακρυνθούμε χωρίς να νοιώθουμε έλλειψη. «Κατηγορούσε τους ανθρώπους πως εξετάζουν με προσοχή όσα πρόκειται να αγοράσουν, ενώ τη ζωή τους τη δέχονται όπως έρχεται ».

Ο Αρίστιππος θεωρούσε ότι η φιλοσοφία πάνω από όλα του πρόσφερε την ικανότητα να λέει την αλήθεια και την πραγματική του γνώμη σε όλους. Ήταν ετοιμόλογος και η γλώσσα του ήταν καυστική. Για αυτόν σημαντικοί δεν ήταν όσοι ήξεραν πολλά (με άλλα λόγια όσοι ήταν κινητές βιβλιοθήκες γνώσεων), αλλά όσοι ήξεραν τα χρήσιμα – όσοι δηλαδή γνώριζαν από φιλοσοφία. Αυτοί λοιπόν που κατείχαν μόνο εγκύκλια γνώση, τους παρομοίαζε με τους μνηστήρες της Πηνελόπης που κατάφεραν να αποκτήσουν σχέσεις με τις υπηρέτριές της, αλλά ποτέ με την ίδια. Είχε την μοναδική ικανότητα να προσαρμόζεται τόσο σε καταστάσεις όσο και σε οποιοδήποτε περιβάλλον. Έτσι κάποιος θα μπορούσε να τον δει με την ίδια άνεση να κυκλοφορεί τόσο με τα καλύτερα ενδύματα, όσο και με κουρέλια. Θεωρούσε δηλαδή ότι την εσωτερική σου αξία δεν μπορεί να σου την αφαιρέσει κανένας εξωτερικός παράγοντας. Από την άλλην όμως δεν έβρισκε κανέναν λόγο αρκετά σημαντικό ώστε να μην προσφέρει το καλύτερο δυνατό στον εαυτό του από πλευρά πολυτέλειας. Με άλλα λόγια η φιλοσοφία του ήταν καθαρά ηδονιστική και ευδαιμονική. Ο Αρίστιππος πρέσβευε ότι «Αρετή είναι μια όσον το δυνατόν πιο έντονη στιγμιαία ηδονή», χωρίς να τον νοιάζει από πού προέρχεται. Πάντως υπάρχει ο κίνδυνος η ηδονή να μετατραπεί σε οδύνη αν επικρατήσει το παράλογο πάθος. Για αυτό άλλωστε είναι καίριας σημασίας η γνώση – φρόνηση που παρέχεται από την σωστή παιδεία και την φιλοσοφία. Παραδέχεται λοιπόν μόνο δύο αισθήματα: τον πόνο και την ηδονή.

Είναι απολύτως φυσικό για τον άνθρωπο να αναζητά την ηδονή. Το αγαθό ταυτίζεται με το ευχάριστο (που προκαλεί ηδονή), ενώ το κακό με το δυσάρεστο (που προκαλεί πόνο). Η ηδονή είναι «μία λεία κίνηση των αισθήσεων μας » την οποία αντιλαμβάνεται η ψυχή μας προκαλώντας της ένα αίσθημα ευδαιμονίας. Έχουμε λοιπόν στην ουσία μία φιλοσοφία ευδαιμονισμού. Παράλληλα με τις υλικές ηδονές θεωρεί σημαντικές και τις ψυχικές, αλλά η πνευματική ηδονή είναι σίγουρα κατώτερη από την σωματική για αυτόν, για τον απλούστατο λόγο ότι η σωματική ηδονή είναι άμεση. Επίσης, έδινε μεγάλη σημασία στον να ευχαριστιέται κάποιος αυτό που βιώνει στο παρόν, αφού η ενθύμηση μια ηδονικής στιγμής από το παρελθόν ή η αναμονή κάποιας πιθανής ηδονής στο μέλλον δεν είχε καμία, μα απολύτως καμία, αξία. Ο Σωκράτης επηρέασε τον Αρίστιππο στο βαθμό ώστε να θεωρεί την φρόνηση βασική προϋπόθεση ώστε να κυριαρχήσει στις προκλήσεις του περιβάλλοντος του και να επιβάλει τις δικές του επιθυμίες , όντας κύριος του εαυτού του και μη γινόμενος έρμαιο των επιθυμιών. Ο άνθρωπος με αυτόν τον τρόπο αποκτά μια μόνιμη εσωτερική ελευθερία.

Θεωρείται ότι έγραψε τρία βιβλία για τη Λιβύη τα οποία έστειλε στον τύραννο Διόνυσο , καθώς και 6 διατριβές «ελαφρού» περιεχομένου, όπως ισχυρίζονται οι επικριτές του. Βέβαια υπάρχουν και κάποιοι που λένε ότι δεν έγραψε απολύτως τίποτα. Το σίγουρο πάντως είναι ότι τίποτα δεν έφτασε ως τις μέρες μας. Η κόρη του η Αρήτη τον διαδέχτηκε ως σχολάρχης στην Κυρηναϊκή σχολή, ενώ από την άλλη πλευρά απομάκρυνε τον γιο γιατί τον θεωρούσε ανάξιο, αποκαλώντας τον μάλιστα «ψείρα». Ισχυριζόμενος ότι με την ίδια ευκολία που κάποιος πετά μία ψείρα από πάνω του, αφού δεν του προσφέρει τίποτα απολύτως , με την ίδια άνεση θα έπρεπε να αποτινάσει τους επιζήμιους ανθρώπους, ακόμα και αν ήταν συγγενείς του. Όσοι φιλόσοφοι ακολούθησαν επακριβώς τις διδαχές του ονομάστηκαν κυρηναϊκοί , εκ της Κυρήνης- πόλης καταγωγής του Αρίστιππου. Αλλά από την σχολή ξεπετάχτηκαν και περαιτέρω σχολές που άλλαξαν περισσότερο ή λιγότερο αυτά που πρέσβευε, καθώς και το τι ακριβώς ήταν για αυτούς η ηδονή, όπως οι: Ηγησιακοί, Αννικέριοι, Θεοδώρειοι, ακόμα και οι Επικούρειοι επηρεάστηκαν σε κάποιο βαθμό. Πάντως σε γενικές γραμμές η φιλοσοφία του Αρίστιππου ,αν και πρωτοποριακή, δεν κατάφερε να παίξει τόσο καθοριστικό ρόλο όσο άλλες στην πάροδο των μετέπειτα αιώνων.

ΕΥ ΠΡΑΤΤΕΙΝ -Ειρήνη Φουρνάρη

Αποφθέγματα

Ακόμη και μια ηδονή είναι αρετή για την ευτυχία.

Είναι καλύτερα να ζητιανεύει κάποιος παρά να είναι αμόρφωτος, γιατί οι ζητιάνοι χρειάζονται χρήματα,ενώ οι αμόρφωτοι εξανθρωπισμό.

Δεν αγωνιούμε όλοι για την ίδια ψυχή

Αυτοί που τρώνε και γυμνάζονται πολύ δεν είναι πιο υγιείς από εκείνους που κάνουν όσα πρέπει . Έτσι , όχι όσοι ξέρουν πολλά , αλλά όσοι ξέρουν χρήσιμα είναι σημαντικοί

Η σωματική άσκηση βοηθά στην απόκτηση αρετής.

Η επιμέρους ηδονή είναι από μόνη της επιθυμητή, η ευδαιμονία όχι από μόνη της, αλλά για τις επιμέρους ηδονές.

Η ηδονή είναι μια λεία κίνηση, ο πόνος μια τραχεία κίνηση.

Το δυσκολότερο πράγμα είναι η συγκέντρωση ηδονών που προκαλούν ευδαιμονία.

Ακόμη και αν καταργηθούν όλοι οι νόμοι, θα ζούμε με τον ίδιο τρόπο.

Μερικές αρετές υπάρχουν και στους ανόητους.

Η σωματική άσκηση βοηθά στην απόκτηση αρετής.

Ο σοφός ούτε θα φθονήσει, ούτε θα ερωτευτεί, ούτε θα έχει δεισιδαιμονίες, γιατί όλα αυτά τα προκαλεί κενοδοξία.

Ο πλούτος μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία ηδονής, από μόνος όμως δεν είναι επιθυμητός.

Τα συναισθήματα μπορούν να γίνουν αντιληπτά , όχι όμως και οι αιτίες που τα προκαλούν.