Τα Ηραία

Εκτός από τους Ολυμπιακούς αγώνες των ανδρών, κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν στην Ολυμπία από πολύ παλιά και τα Ηραία, που ήταν αγώνες δρόμου γυναικών προς τιμή της Ήρας. Οι γυναικείοι αυτοί αγώνες ήταν μάλλον αρχαιότεροι από τους Ολυμπιακούς. Οι Ολυμπιακοί αγώνες, όπως προαναφέρθηκε, σύμφωνα με την εναλλαγή των 49 και 50 μηνών έπεφταν άλλοτε το μήνα Απολλώνιο δηλ. Αύγουστο / Σεπτέμβριο, κι άλλο­τε το μήνα Παρθένιο δηλ. Σεπτέμβριο / Οκτώβριο. Η εναλλαγή αυτή πιθανότατα εξυπηρετούσε και την τέλεση των Ηραίων, έτσι ώστε οι δύο αγώνες να μην συμπίπτουν. Πρόκειται για αγώ­νες με προδωρικές καταβολές που, σύμφωνα με την παράδοση, πρωτοδιοργάνωσε η Ιπποδάμεια, θέλοντας να τιμήσει την Ήρα από ευγνωμοσύνη για το γάμο της με τον Πέλοπα.

Στα ιστορικά χρόνια, τη διοργάνωση των αγώνων αναλάμβαναν 16 γυναίκες από επιφανείς οικογένειες της Ήλιδας, οι οποίες ήταν και οι κρι­τές των αγώνων. Έτσι, κάθε τέσσερα χρόνια οι 16 Ηλείες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς, τον απόθεταν με τιμές στο άγαλμα της Ήρας που βρισκόταν μέσα στο ναό της κατά την τελετή των Ηραίων και οργάνωναν αγώνα δρόμου για παρθένες. Οι παρθένες, που χωρίζονταν ανάλογα με την ηλικία τους σε τρεις κατηγορίες, έπρεπε να καλύψουν δρόμο που είχε μήκος ίσο με τα 5/6 του σταδίου (500 ποδών αντιστοιχεί σε 160μ).

Η νικήτρια στεφανωνόταν με κλαδί αγριελιάς κι έπαιρ­νε κομμάτι από το κρέας της αγελάδας που θυσιαζόταν στη θεά. Είχε επίσης το δικαίωμα να αναθέσει το ομοίωμά της στο Ηραίον. Η νικήτρια αντλούσε δύναμη από την Ήρα, αφού έτρωγε από το ζώο που θυσιαζόταν γι' αυτήν, και στε­φανωνόταν με το κλαδί ελιάς. Ο Παυσανίας που διασώ­ζει τη σχετική παράδοση, μας παραδίδει και την περιγραφή της Κόρης-αθλήτριας που συμ­μετέχει στα Ηραία: έχει τα μαλλιά λυτά στους ώμους και φορεί κοντό χιτώνα πάνω από το γόνατο, που αφήνει το δεξιό ώμο ακάλυπτο ως το στήθος.

Σύμφωνα με το μύθο, πρώτη η Ιπποδάμεια διοργάνωσε τους αγώνες για να δείξει την ευγνωμοσύνη της στην Ήρα για τον γάμο της με τον Πέλοπα. Ο Πέλοπας πηγαίνει στην Πίσα για να αγωνιστεί σε αγώνες αρματοδρομίας και να κερδίσει ως έπαθλο την πριγκίπισσα Ιπποδάμεια. (Η γυναίκα και ως έπαθλο της νίκης). Μέχρι τώρα δεκατρείς μνηστήρες έχουν σκοτωθεί γιατί κατά βάθος ο πατέρας της Οινόμαος δεν θέλει να την παντρέψει. (Ο χρησμός λέει ότι ο γαμπρός του θα τον σκοτώσει).

Με την βοήθεια της Ιπποδάμειας που τον ερωτεύτηκε, κερδίζει τους αγώνες, ο Οινόμαος σκοτώνεται και ο ίδιος καθιερώνει την αρματοδρομία ως επιτάφιο αγώνα (για να καθαρθεί από τον θάνατο του Οινόμαου) και ως προσφορά στους Θεούς. Για τους ίδιους λόγους η Ιπποδάμεια ιδρύει τα Ηραία.