Σειληνοί

Οι Σειληνοί είναι μυθικά πρόσωπα. Αρχικά τους θεωρούσαν αρσενικά πνεύματα των τρεχούμενων νερών, που καθιστούσαν εύφορη τη γη και τα οποία ήταν προικισμένα με σύνεση και προφητικές ικανότητες. Ωστόσο, από τον 5o αι. π.κ.χ. η γραμματεία τούς εμφανίζει στην ακολουθία του Διονύσου, ως αχώριστους συντρόφους του στις περιοδείες και στους πολέμους του εναντίον των Γιγάντων, των Ινδών κ.ά., όπως και τους Σατύρους, με τους οποίους πολλές φορές ταυτίζονταν αφού, σύμφωνα με μαρτυρίες του Παυσανία, Σειληνοί ονομάζονταν οι ενήλικοι Σάτυροι.

Η αναπαράσταση των Σατύρων με χαρακτηριστικά τράγου αποτελεί ελληνιστική εξέλιξη που προήλθε από τη σύνδεσή τους με τον Πάνα. Σύμφωνα με την παράδοση, οι δαίμονες αυτοί κατάγονταν από τη Θράκη και τη Φρυγία. Λέγεται μάλιστα ότι ο βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας συνέλαβε έναν Σειληνό κοντά σε μια πηγή και, αφού έριξε στο νερό κρασί με αποτέλεσμα να τον μεθύσει, του απέσπασε τον χρησμό ότι η μεγαλύτερη ευτυχία για τον άνθρωπο θα ήταν να μη γεννιόταν ποτέ ή, αν γεννιόταν, να πέθαινε το γρηγορότερο.

Στα έργα τέχνης, οι Σειληνοί εμφανίζονται με αφτιά και ουρά αλόγων και πολλές φορές είναι οπλισμένοι. Ωστόσο, η αρχαία πλαστική τούς παρουσίαζε άλλοτε γέρους με πατρική έκφραση να κρατούν στην αγκαλιά τους τον Βάκχο σε νηπιακή ηλικία, και άλλοτε πάλι κοντόχοντρους και μεθυσμένους άντρες, αποκρουστικούς στην όψη, στεφανωμένους με κληματόφυλλα και σταφύλια να κρατούν θύρσο ή ραβδί. Πολλές φορές ήταν ξαπλωμένοι δίπλα σε ασκί και άλλοτε πάνω σε γάιδαρο, που ήταν και το ιερό τους ζώο.

Ο γνωστότερος από τους Σειληνούς ήταν, κατά τη μυθολογία, ο ομώνυμος βασιλιάς της Νίσας στη Λιβύη, ο οποίος ήταν γιος του Ερμή ή του Πάνα και κάποιας Νύμφης (Βλ. λ. Σειληνός). Οι Σειληνοί ήταν χθόνιες θεότητες με αμφίσημο χαρακτήρα. Αφενός εμφανίζονται να έχουν βίαιο και λάγνο χαρακτήρα που τους φέρνει σε προστριβές με τις Νύμφες. Ως τέτοιοι παρουσιάζονται σαν αποτρόπαιοι δαίμονες (όπως η Γοργώ, η Μέδουσα ή οι Ερινύες) αποτρέποντας το κακό που οι ίδιοι συμβολίζουν. Ωστόσο, οι εξατομικευμένες μορφές Σειληνών όπως ο Σειληνός ή ο Μαρσύας παρουσιάζονται ως ευεργετικοί δαίμονες. Παρουσιάζονταν ως σοφοί δάσκαλοι και μάντεις που είχαν στενή σχέση με τη μουσική. Αυτός ο διττός χαρακτήρας τους προκύπτει από το ότι οι Σειληνοί ήταν χθόνιες θεότητες (όπως ο Πάνας ή οι Κένταυροι) που μεσολαβούν μεταξύ του πάνω και του κάτω Κόσμου. Έτσι σχετίζονται τόσο με τη γονιμότητα όσο και με τον θάνατο.Είναι ακριβώς ο χθόνιος χαρακτήρας τους που τους συνδέει με τον Διόνυσο, επίσης χθόνια θεότητα. Ο αλογόμορφος χαρακτήρας τους συνδέεται επίσης με τη βακχική μανία, καθώς το άλογο στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο της επιληψίας και της θείας μανίας.