Ονησίκριτος (375 - 300 π.κ.χ.)

Ο Κυνικός φιλόσοφος Ονησικριτος γεννήθηκε γύρω στο 375 π.κ.χ. και απέθανε το 300 π.κ.χ. Μερικοί συγγραφείς τον αποκαλούν Αιγινίτη, ενώ ο Δημήτριος από τη Μαγνησία βεβαιώνει ότι είχε γεννηθεί στην Αστυπάλαια.

Σε κάθε περίπτωση, στη νησιώτικη καταγωγή του όφειλε ίσως τις γνώσεις του σε ναυτικά θέματα, πράγμα που αργότερα αποδείχτηκε χρήσιμο γι' αυτόν.

Υπήρξε ένας από τους πιο επιφανείς μαθητές του Διογένη, στη φιλοσοφία του οποίου ελκύστηκε μάλλον σε προχωρημένη ηλικία, αφού αναφέρεται ότι είχε ήδη δύο ενήλικες γιους.

Ο Ονησικριτος κέρδισε τέτοια φήμη σαν σπουδαστής της φιλοσοφίας ώστε κίνησε την προσοχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες των περιστάσεων οι οποίες συνετέλεσαν στο να συνοδεύσει τον Αλέξανδρο στην Ασία. Ο Ονησικριτος ακολούθησε τον Μ. Αλέξανδρο στην εκστρατεία της Ινδίας και έλαβε μέρος στη θαλασσοπορία του Νεάρχου από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τον Περσικό Κόλπο, με την ιδιότητα του πηδαλιούχου στο πλοίο του βασιλιά. Τη θέση αυτή την κράτησε καθ' όλη τη διάρκεια αυτού του δύσκολου ταξιδιού και ανταποκρίθηκε στα καθήκοντα του με τέτοια επιτυχία, ώστε όταν έφτασαν στα Σούσα (324 π.κ.χ.) βραβεύτηκε από τον Μ. Αλέξανδρο μ' ένα χρυσό στεφάνι, την ίδια στιγμή και με τον ίδιο τρόπο που βραβεύτηκε και ο ναύαρχος Νέαρχος.

Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στην Ινδία, ο Ονησικριτος εστάλη από τον Αλέξανδρο να δώσει ομιλίες στους Ινδούς φιλοσόφους, αποκαλούμενους Γυμνοσοφιστές. Όπως φανερώνει και τ' όνομα τους, οι Γυμνοσοφιστες ήταν περιπλανώμενοι γυμνοί σοφοί, και ο Αλέξανδρος ενδιαφέρθηκε να διερευνήσει τα πιστεύω και τον τρόπο ζωής τους. Το έργο αυτό το ανέθεσε στον Ονησίκριτο ο οποίος ανέλαβε να συζητήσει μαζί τους τις θεολογικές αντιλήψεις της εποχής τους. Μάλιστα αναφέρεται πως και ο ίδιος ο Αλέξανδρος συνάντησε μερικούς Γυμνοσοφιστές.

Οι Ινδοί σοφοί, γυμνοί και ακίνητοι σε ποικίλες στάσεις πάνω στους βράχους, άντεχαν τον ισημερινό ήλιο μέχρι το βράδυ. Το κίνητρο για το σκληρό ασκητισμό τους συνοψίζεται στα επόμενα λόγια: ο άνθρωπος εκπαιδεύει το σώμα του στην καταπόνηση για να ενδυναμώνκται ο νους του, κι έτσι να μπορεί να σταματάει τις έριδες και να είναι έτοιμος να δώσει καλή συμβουλή σε όλους, τόσο δημόσια όσο και κατ' ιδίαν.

Ο Ονησίκριτος συνέκρινε τον ανατολίτικο ασκητισμό με τον τύπο του ασκητισμού που είχε γνωρίσει στην Ελλάδα στον Κυνισμό του Διογένη. Η σύγκριση έδειχνε ότι οι Γυμνοσοφιστές της Ινδίας ήταν ασκητές πολύ περισσότερο ριζοσπαστικοί από τους Κυνικούς. Στους χρόνους μετά τον Αλέξανδρο, η αυξανόμενη ανατολίτικη επιρροή πάνω στην Ελληνική θρησκεία δημιούργησε την αναγκαιότητα να διατηρηθεί η εικόνα του Κυνικού αγίου Διογένη σαν ενός κατά βάθος αυστηρού ασκητή. Η σύγκριση που έκανε ο Ονησίκριτος μεταξύ της Ινδικής και της Ελληνικής ασκητικής φιλοσοφίας δεν ήταν ένα μεμονωμένο φαινόμενο. Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν μια από τις πηγές σ' έναν πάπυρο του 2ου αιώνα π.κ.χ.

Ο Ονησίκριτος έγραψε την ιστορία των εκστρατειών του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία, στην οποία μεταγενέστεροι ιστορικοί και συγγραφείς αναφέρονται συχνά. Το έργο του, επιπλέον των ιστορικών λεπτομερειών περιείχε και περιγραφές των χωρών από τις οποίες πέρασαν και ειδικότερα της Ινδίας. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου δεν γνωρίζουμε πολλά για την τύχη του Ονησίκριτου, αλλά από ένα ανέκδοτο του Πλουτάρχου φαίνεται ότι προσκολλήθηκε στο Λυσίμαχο, βασιλιά της Θράκης, και ίσως στην αυλή εκείνου συνέθεσε το ιστορικό του έργο. Λίγα στοιχεία του έργου του διασώζονται, για το οποίο μάλιστα κάποιοι σχολιαστές της αρχαιότητας έκριναν ότι περιείχε υπερβολές.

Μαρία Σεφέρου