Βασιλική έπαυλη Αγίας Τριάδας στο Ηράκλειο Κρήτης

Η Bασιλική Έπαυλη κτίστηκε γύρω στον 16ο αιώνα π.κ.χ. (Υστερομινωική ΙΑ). Μετά την καταστροφή των ανακτόρων (1450 π.κ.χ.) στη βόρεια πλευρά της έπαυλης κατασκευάστηκε ένα μέγαρο ''μυκηναϊκού τύπου''. Στη Γεωμετρική περίοδο (8ος αι. π.κ.χ.) η Έπαυλη ήταν τόπος λατρείας. Ιερό αφιερωμένο στο Δία Bελχανό κτίστηκε κατά την Eλληνιστική εποχή (4ος-1ος αιώνας π.κ.χ.). Την περίοδο της Bενετοκρατίας στο χώρο της αυλής της Έπαυλης κτίστηκε ο ναός του Aγίου Γεωργίου του Γαλατά (14ος αιώνας μ.κ.χ.).

Το κτηριακό συγκρότημα της Αγίας Τριάδας θεωρείται έπαυλη ή μικρό ανάκτορο, όπως και το μικρό ανάκτορο της Κνωσού. Αποτελείται από δύο πτέρυγες που σχηματίζουν ένα ακανόνιστο σχήμα L και, ενώ δε διαθέτει τις διαστάσεις των ανακτόρων της Φαιστού και της Kνωσού, έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ανακτορικής αρχιτεκτονικής. Διαθέτει ''πολύθυρα'' , διαμερίσματα με φωταγωγούς, δωμάτια ιερών, συστήματα αποθηκών, θησαυροφυλάκια, εργαστήρια, κλιμακοστάσια, στοές, αυλές, άνδηρα και εξώστες, δρόμους και αυλές πλακόστρωτες. Το συγκρότημα χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη χάρη και εντυπωσιακή διακόσμηση. Οι τοίχοι ήταν επενδυμένοι με γυψολιθικές πλάκες και διακοσμημένοι με τοιχογραφίες, που ξεπερνούν σε αριθμό τις τοιχογραφίες όλης της μινωικής Κρήτης. Μία σειρά από κλιμακοστάσια οδηγούσαν στον επάνω όροφο.

Στο νότιο τμήμα, που ήταν πολύ απλά κατασκευασμένο, μια σειρά από δωμάτια έβλεπαν σε έναν μακρόστενο διάδρομο, όπου βρίσκονταν μάλλον οι βοηθητικοί χώροι. Σε έναν από αυτούς βρέθηκε το περίφημο λίθινο κύπελλο της αναφοράς. Στο βορειοδυτικό τμήμα βρίσκονταν οι χώροι διαμονής του άνακτα. Τα δάπεδα καλύπτονταν από κόκκινο κονίαμα. Η κεντρική αίθουσα συνδέεται, μέσω δύο πολυθύρων, με μία περίστυλη αυλή και ένα φωταγωγό στα βόρεια. Στη συνέχεια υπάρχει δωμάτιο με θρανία και άλλο μικρότερο με αλαβάστρινο πόδιο που ίσως χρησίμευε ως κλίνη. Στο χώρο βορειοανατολικά του πολύθυρου βρέθηκε το αρχείο με πολλά πήλινα σφραγισμάτα, ενώ ακολουθεί δωμάτιο τοιχογραφημένο με παραστάσεις κρίνων και αγριόγατων. Σε παραπλήσιο χώρο βρέθηκαν 9 χάλκινα τάλαντα, στοιχείο που έδωσε την ονομασία στο δωμάτιο αυτό ως θησαυροφυλάκιο.

Στη δυτική πρόσοψη έχουν διατηρηθεί τα υπολείμματα ενός κλιμακωτού δρόμου που ονομάστηκε από τους ανασκαφείς ράμπα της θάλασσας. Στη βόρεια πτέρυγα βρίσκεται μία σειρά αποθηκών με τεράστια πιθάρια. Μια αποθήκη διαθέτει κεντρικό πεσσό και στα ανατολικά ανοίγει μια μακρόστενη αίθουσα επισήμων με πολύθυρο και φωταγωγό. Ανατολικότερα βρίσκεται ένα κλιμακοστάσιο. Πίσω από αυτό υπάρχει στοά με πέντε πεσσούς και στα βορειοανατολικά της εκτείνεται η επιμήκης αγορά της Αρχαϊκής περιόδου. Στην ανατολική πλευρά της υπήρχε σειρά με πεσσούς και κίονες και μπροστά απ' αυτούς οκτώ δωμάτια με μεγάλα πήλινα πιθάρια. Ανατολικά των αποθηκών υπήρχαν πολυτελή διαμερίσματα με πολύθυρα και φωταγωγούς καθώς ιεροί χώροι λατρείας με θρανίο. Μετά την καταστροφή της έπαυλης, τα ιερά επεκτάθηκαν και πάνω από τα ερείπια των υπολοίπων χώρων. Ανάμεσα στα κτήρια της εποχής της μυκηναϊκής κυριαρχίας ξεχωρίζει το μυκηναϊκό τριμερές μέγαρο.

Στην έπαυλη της Αγίας Τριάδας βρέθηκαν, εκτός από πολλά εξαιρετικά δείγματα της κεραμικής τέχνης, ένα σημαντικό αρχείο από πινακίδες Γραμμικής Β΄, δείγματα λιθοτεχνίας, τρία λίθινα αγγεία με ανάγλυφες παραστάσεις, το κύπελλο της αναφοράς, το ρυτό των πυγμάχων και το αγγείο των θεριστών. Από τα πιο ιδιόμορφα ευρήματα που βρέθηκαν στην Αγία Τριάδα, είναι ένα πήλινο ομοίωμα της μινωικής θεάς σε κούνια. Σε μια αποθήκη επίσης βρέθηκαν εννέα χάλκινα τάλαντα και ένας θησαυρός σφραγισμάτων. Το πιο σημαντικό, όμως, και από πολλές απόψεις ενδιαφέρον εύρημα είναι η σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας.

Η Iταλική Aρχαιολογική Σχολή εντόπισε και ανέσκαψε το χώρο της Aγίας Tριάδας κατά τα έτη 1902, 1903, 1904-1905 και 1910-1914.

Ανατολική Πτέρυγα