Αρχαία Αμνισός στο Ηράκλειο Κρήτης

Αμνισός. Αρχαία πόλη της Κρήτης. Ήταν επίνειο της μινωικής Κνωσού, 7,5 χλμ. Α του Ηρακλείου, στη βάση του λόφου της Παλιόχωρας, στη σημερινή θέση Καρτερός. Η λέξη Α. ήταν η πρώτη που αποκρυπτογραφήθηκε από τον Μάικλ Βέντρις σε πινακίδα, η οποία ανακαλύφθηκε στην Κνωσό, γραμμένη στη γραμμική Β. Η Α. αναφέρεται ακόμη από τον Όμηρο και από τον γεωγράφο Στράβωνα, ο οποίος παραθέτει την πληροφορία πως ο Μίνωας τη χρησιμοποιούσε ως επίνειο της Κνωσού. Η αμμώδης παραλία της Α., μήκους 2,5 χλμ., ενδείκνυτο για την ανέλκυση πλοίων, αποτελώντας ταυτόχρονα εξαιρετικό καταφύγιο, γεγονός στο οποίο οφείλεται η εκτεταμένη χρήση της περιοχής έως τους χρόνους της ενετοκρατίας. Οι ανασκαφές που διεξήχθησαν στην Α. επιβεβαίωσαν απόλυτα την αρχαία φιλολογική παράδοση. Στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου της περιοχής (σημερινή Παλιόχωρα) ανακαλύφθηκε η περίφημη Έπαυλη των τοιχογραφιών, που χτίστηκε, όπως και πολλές άλλες επαύλεις της μινωικής Κρήτης, γύρω στο 1600 π.κ.χ. και καταστράφηκε, όπως και εκείνες, μετά το 1500 π.κ.χ., εξαιτίας των πελώριων κυμάτων που προκάλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Στο συγκεκριμένο κτίσμα βρέθηκαν οι τοιχογραφίες με τα κρίνα, και πιο συγκεκριμένα στον βορινό τοίχο η τοιχογραφία με τα εμπίεστα κρίνα και στον δυτικό η τοιχογραφία με τα κόκκινα ιριδοειδή. Εικάζεται ότι το κτίριο ήταν η έπαυλη κάποιου αξιωματούχου του στόλου της Κνωσού. Στην περιοχή αποκαλύφθηκε επίσης σημαντικός οικισμός των μεσομινωικών και των υστερομινωικών χρόνων, ενώ στους βόρειους πρόποδες της Παλιόχωρας ήλθε στο φως λαξευτός θαλαμωτός τάφος και ένα στενόμακρο κτίσμα (το ονόμασαν Λιμεναρχείο), με πλήθος από κίσσηρη, στοιχείο που επιβεβαιώνει την καταστροφή από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Στους δυτικούς πρόποδες του ίδιου λόφου εντοπίστηκε και ένας μεγάλος κυκλικός βωμός με πλήθος ευρημάτων (από τα γεωμετρικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια), αλλά και άφθονες στάχτες και κόκαλα, που αποδεικνύουν την ύπαρξη θρησκευτικής λατρείας για αιώνες, η οποία, όπως αποκαλύπτει μια επιγραφή, γινόταν προς τιμήν του Δία-Θενάτα. Στην παραλία της Α. αποβιβάστηκε ο στρατηγός του Βυζαντίου Καρτερός, όταν το 826 προσπάθησε ανεπιτυχώς να ελευθερώσει το νησί από τους Σαρακηνούς· αυτός έδωσε το όνομά του τόσο στον χώρο όσο και στο ποτάμι που βρίσκεται εκεί. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμη ίχνη βυζαντινών και ενετικών οχυρώσεων. Σε απόσταση 500 μ. από την Α. βρίσκεται το μεγάλο και εντυπωσιακό σπήλαιο της Ειλείθυιας (βλ. λ.), το οποίο ανακαλύφθηκε στα τέλη του 19ου αι. και ήταν γνωστό στους ντόπιους ως Νεραϊδόσπηλιος.