Αρχαίο Θέατρο Ορχομενού Αρκαδίας

Μεταξύ των τεσσάρων σωζόμενων αρχαίων θεάτρων της Αρκαδίας αυτό του Ορχομενού έχει την καλύτερη θέα. Διαμορφωμένο στην πλαγιά του λόφου της ακρόπολης της αρχαίας πόλης προσφέρει μία πανοραμική άποψη της εύφορης πεδιάδας του Ορχομενού και της Κανδήλας που απλώνονται βόρεια και νότια του μνημείου. Πρόκειται για το πρώτο μνημείο που συναντά ο επισκέπτης καθώς εισέρχεται στην άνω πόλη του Ορχομενού, σε υψόμετρο περί τα 800μ.

Για το κοίλο του μνημείου χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός λόφος. Ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι από λευκό ασβεστόλιθο, κατασκευασμένοι κατά το ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας, ορίζουν το βόρειο και το νότιο πέρας του τμήματος του Θεάτρου που προοριζόταν για τους θεατές. Πάντως, η ακριβής περιφέρεια του κοίλου δεν έχει προς το παρόν εντοπιστεί. Με βάση τα μέχρι στιγμής δεδομένα το Θέατρο του Ορχομενού υπολογίζεται ότι διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων και ότι η χωρητικότητα του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Ίχνη διαζώματος δεν έχουν εντοπιστεί αλλά το πιθανότερο είναι ότι υπήρχε τουλάχιστον ένα. Με κλίμακες που ξεκινούν από το ύψος της ορχήστρας, το κοίλο διαιρείται σε πέντε κερκίδες.

Ένα από τα καθίσματα της Προεδρίας

Λεπτομέρεια απο την επιγραφή:
[ο δείνα] Επιγένεος αγωνοθετήσας Διονυσωι

Σήμερα διατηρούνται μόνο δέκα σειρές εδωλίων από το κατώτερο κεντρικό τμήμα του κοίλου και τρεις κλίμακες. Η προεδρία είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο και αποτελείται από επιβλητικά καθίσματα που διαθέτουν ενιαίο ερεισίνωτο και ερεισίχειρα στα άκρα. Στην πλάτη δύο καθισμάτων της προεδρίας διατηρείται τμήμα της ακόλουθης επιγραφής: [ο δείνα] Επιγένεος αγωνοθετήσας Διονυσωι. Η μορφή των χαρακτήρων την τοποθετούν χρονολογικά στον 4°-3° αι. π.κ.χ. Από την επιγραφή μαθαίνουμε ότι τα έδρανα της προεδρίας κατασκευάστηκαν με έξοδα κάποιου (το όνομα του θα ήταν χαραγμένο σε ένα από τα μη σωζόμενα έδρανα), γιου του Επιγένους, ο οποίος είχε διατελέσει αγωνοθέτης, δηλαδή υπεύθυνος αξιωματούχος για την διοργάνωση και διεξαγωγή δραματικών αγώνων προς τιμήν του θεού Διόνυσου.

Άποψη της δεύτερης από Ν κερκίδας.
Εδώ το κάθισμα της προεδρίας δε σώζεται πλέον

Από επιτόπιες παρατηρήσεις προκύπτει ότι τα εδώλια της δεύτερης σειράς είναι πιο επιμελημένα από αυτό των υπολοίπων σειρών. Τα εδώλια αυτά είναι σύνθετης διατομής, αποτελούνται δηλαδή από το καθαυτό κάθισμα πάνω στο οποίο κάθεται ο θεατής και από την πλάκα του διαδρόμου που λειτουργεί ως υποπόδιο. Στην άνω επιφάνεια του κυρίως καθίσματος δεν υπάρχει η φαρδιά εγκοπή που συναντάται συνήθως κατά μήκος της οπίσθιας παρυφής του. Χαρακτηριστική επίσης είναι η πρόσθια όψη των καθισμάτων. Μία ταινία περιτρέχει την άνω οριζόντια πλευρά όλων των εδωλίων καθώς και τις εξωτερικές κάθετες πλευρές των δύο γωνιακών καθισμάτων της κάθε κερκίδας. Η επιφάνεια του λίθου παραμένει αδρά λαξευμένη και παρουσιάζει ελαφρά κοιλότητα. Εξάλλου ο διάδρομος που σχηματίζεται μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης σειράς των εδωλίων εδράζεται σε βάση αποτελούμενη από μικρούς λίθους διαφορετικού μεγέθους και είδους.

Τα υπόλοιπα εδώλια του κοίλου είναι απλούστερης κατασκευής. Τις έδρες αποτελούν ασβεστολιθικές πλάκες, των οποίων οι άκρες εδράζονται σε αντίστοιχες μικρότερου μεγέθους. Ο τύπος αυτός θεωρείται απομίμηση ξύλινου πρότυπου ενώ κατά πάσα πιθανότητα στη χρήση του οδήγησαν λόγοι οικονομίας υλικού και χρημάτων. Ο κύκλος της ορχήστρας έχει διάμετρο 20,60μ. Δεν έχουν βρεθεί ίχνη πλακόστρωσης γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ήταν στρωμένη με χώμα. Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο της ορχήστρας του θεάτρου είναι η ύπαρξη δύο μαρμάρινων θρόνων πάνω σε συμφυή ορθογώνια πλίνθο, οι οποίοι προορίζονταν πιθανόν για τους ανώτερους θρησκευτικούς λειτουργούς. Φέρουν ανάγλυφη διακόσμηση στην πρόσθια και στις πλάγιες όψείς, απομίμηση διακοσμητικών στοιχείων από επίπλωση.

Η δεύτερη σειρά καθισμάτων σύνθετης διατομής

Λεπτομέρεια από τα καθίσματα της δεύτερης και τρίτης σειράς

Κατά τους ανασκαφείς το αρχικό ύψος του ερεισίνωτου των θρόνων ανερχόταν στο 1μ. περίπου. Παρατηρείται επίσης η ύπαρξη οπών στην πρόσθια όψη του ερεισίνωτου, που ίσως να έχουν σχέση με την περαιτέρω διακόσμηση τους. Πιθανότατα υπήρχαν συνολικά πέντε θρόνοι προεδρίας, όπως συνηθίζεται στα θέατρα αυτής της περιόδου (Ωρωπός, Πριήνη). Σήμερα σώζεται η πλίνθος ενός τρίτου θρόνου. Μεταξύ των θρόνων υπάρχει μεγάλος στρογγυλός βωμός πάνω σε λίθινη τετράγωνη πλίνθο. Φέρει την επιγραφή : Ομονοίας.

Πιο κοντά στο κέντρο της ορχήστρας σώζεται τμήμα αράβδωτου κίονα χωρίς βάση. Δεν είναι γνωστή η λειτουργία του αλλά ούτε και αν αυτή είναι η αρχική του θέση.

Το συγκρότημα προσκηνίου-σκηνής είναι λίθινο. Το προσκήνιο, που καταλαμβάνει και τμήμα της ορχήστρας, αποτελεί μία στοά μήκους 13.35 μ. και πλάτους 3μ. περίπου, της οποίας είναι ορατός μόνο ο στυλοβάτης αποτελούμενος από ασβεστολιθικές πλάκες. Κατά τους Γάλλους ανασκαφείς, έντεκα μαρμάρινες βάσεις κιόνων ήταν αρχικά τοποθετημένες επί του στυλοβάτη σε απόσταση 1.17μ. η μία από την άλλη. Ήταν τετράγωνου σχήματος, με μήκος πλευράς 0.32μ. και έφεραν ξύλινους κίονες, που με τη σειρά τους κατά πάσα πιθανότητα στήριζαν ένα ξύλινο λογείο. Από αυτές τις βάσεις σήμερα σώζεται μόνο μία, μετακινημένη μέσα στην ορχήστρα.

Οι αναλημματικοί τοίχοι που στηρ'ιζουν το συγκρότημα σκηνής-προσκηνίου

Η σκηνή κατά τις ανασκαφές αποκαλύφθηκε στο ύψος της θεμελίωσης. Είναι ομοίως κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο και αποτελείται από δύο παράλληλους μεταξύ τους ορθογώνιους χώρους, μήκους 13.25μ. και πλάτους 3.10 και 4.20μ. αντίστοιχα. Λόγω της απότομης κλίσης της πλαγιάς φαίνεται ότι τμήμα του συγκροτήματος της σκηνής λειτουργούσε και ως ανάλημμα.

Το θέατρο λόγω της μεγάλης φυσικής κλίσης του εδάφους διαθέτει σύστημα αποστράγγισης των όμβριων υδάτων.

Στο νότιο τμήμα του κοίλου σώζεται ο λίθινος κτιστός αγωγός απορροής όμβριων υδάτων σε συνολικό μήκος 22.7μ. και με πλάτος 1μ., που ακολουθεί την κλίση του εδάφους με κατεύθυνση από Δ. προς Α. Ξεκινά από ανώτερο σημείο του κοίλου και καταλήγει κοντά στο συγκρότημα σκηνής-προσκηνίου του θεάτρου. Είναι εξολοκλήρου χτιστός από κατεργασμένες ασβεστολιθικές λιθοπλινθους.

Το σύστημα περιελάμβανε επίσης μικρότερους αγωγούς απορροής των υδάτων που είναι επίσης λίθινης κατασκευής. Ένας από αυτούς, πλάτους 0.20μ. περίπου, ακολουθεί πορεία παράλληλη προς το ανατολικό ανάλημμα του κοίλου σε μήκος 7μ. περίπου. Ο οχετός της ορχήστρας δεν έχει προς το παρόν αποκαλυφθεί αλλά ένα μικρό τμήμα του είναι ορατό στο νοτιοανατολικό άκρο του κοίλου.

Από αρχαιολογικά στοιχεία προκύπτει ότι το θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται τον 3° αι. π.κ.χ.