Ξενοκράτης (396 - 314 π.κ.χ)

Ο Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος ήταν πλατωνικός φιλόσοφος και μαθηματικός. Γεννήθηκε περίπου το 396 π.κ.χ. (ή το 395 π.κ.χ.) στη Χαλκηδόνα και πέθανε το 314 π.κ.χ. στην Αθήνα. Ήταν ο τρίτος διευθυντής (σχολάρχης) της Ακαδήμειας μετά τον θάνατο του Πλάτωνα και ανέλαβε μετά το θάνατο του δεύτερου Σπευσίππου το 339 π.κ.χ. Η θητεία του ολοκληρώθηκε μαζί με το φυσικό του θάνατο το 314 π.κ.χ. Ο Ξενοκράτης παρ'όλο που μέχρι την ηλικία των 30 διήγε βίο άσωτο, όταν εισήλθε στην Ακαδημία Πλάτωνος άλλαξε, και έχαιρε της αμέριστης εκτίμησης των Αθηναίων ως άντρας ηθικός και εγκρατής. Χαρακτηριστικό είναι πως αναφορές της εποχής σημειώνουν πως απέκρουσε τις ερωτικές προτάσεις δύο εκ των καλυτέρων εταίρων της εποχής όπως η Λαΐς και η Φρύνη.

Ο Ξενοκράτης υπήρξε ένας από τους πλέον πιστούς στον Πλάτωνα. Ως διευθυντής της Ακαδήμειας εκλέχτηκε από τα γραμμένα μέλη με συνυποψήφιους ως επι το πλείστον ξένους (μη αθηναίους πολίτες). Η διαδικασία αυτή ήταν πρωτόγνωρη με δεδομένο ότι ο προηγούμενος (Σπεύσιππος) ορίστηκε απ' ευθείας από τον Πλάτωνα. Η εκλογή του Ξενοκράτη είχε ως αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση του Αριστοτέλη που δεν ήταν Αθηναίος και ως επακόλουθο την αποχώρηση του και την ίδρυση από μέρους του νέας φιλοσοφικής σχολής. Ο Ξενοκράτης σε αντίθεση με τον Σπεύσιππο διέμενε στους χώρους της Ακαδήμειας όπως μεταγενέστερα και ο Πολέμων και ο Αρκεσίλαος. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ο μετέπειτα διάδοχός του, Πολέμων, εισήλθε στο χώρο που δίδασκε τρεκλίζοντας και εμφανώς μεθυσμένος. Ο Χαλκηδόνιος φιλόσοφος παρέμεινε απαθής και συνέχισε την παράδοση του ως το τέλος, γεγονός που συγκλόνισε τον Πολέμων, άλλαξε άρδην τον τρόπο ζωής του, και τον μετέτρεψε σε φίλο της σχολής και της φιλοσοφίας.

Ίσως το σημαντικότερο επίτευγμα του Ξενοκράτη (πέρα από τα δικά του έργα τα οποία δεν διεσώθησαν στο σύνολο τους) ήταν η επεξεργασία και συμπλήρωση του όλου πλατωνικού συστήματος, δηλαδή, ενός οντολογικού και ανθρωπολογικού οικοδομήματος. Βάσει των τίτλων των 72 έργων του και των λίγων αποσπασμάτων που γνωρίζουμε, τα βασικά στοιχεία του έργου του συνέκλιναν στη Λογική, τη Γνωσιοθεωρία, και τα Μαθηματικά. Η φυσική και πολιτική φιλοσοφία δεν ανήκαν στα πεδία ενδιαφέροντος του. Από τα στοιχεία που διαθέτουμε πρέπει να ήταν ο πρώτος που ανέδειξε την τριμερή διάκριση της Φιλοσοφίας σε λογική , φυσική και ηθική. Ασχολήθηκε κυρίως με τη φύση των Θεών και τη σχέση τους με τα ουράνια σώματα και την Ηθική και τις προεκτάσεις της στην καθημερινή ζωή. Ήταν γνώστης και ευνοϊκά διακείμενος στην Πυθαγόρεια διδασκαλία και εν γένει φιλοσοφία και το γεγονός αυτό τον επηρέασε ώστε να διατυπώσει τα Πλατωνικά δόγματα επενδεδυμένα με Πυθαγόρεια λογική. Μαθητές του ήταν ο Πολέμων (σχολάρχης) ο οποίος τον διαδέχθηκε το 314 π.κ.χ. στην Ακαδήμεια, ο Ζήνων ο Κιτιεύς, ο Επίκουρος και ο Κράτης ο Αθηναίος.

Τα έργα του

Λογιστικά, σε 9 τόμους

Φυσικήν ακρόασιν, σε 6 βιβλία

Περί διαστημάτων

Τα Περί αστρολογίας, σε 6 τόμους το καθένα και 

Διάφορα άλλα, γύρω στα 60 τον αριθμό, κυρίως ηθικού περιεχομένου. 

Από το σύνολο των παραπάνω έργων του Ξενοκράτη τίποτε σχεδόν δεν έχει ως σήμερα διασωθεί.