Πρώτες απόπειρες

Στον αρχαιοελληνικό κόσμο οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν σύμβολο της ενότητας όλων των ελληνικών πληθυσμών. Μετά την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, στις αρχές του 19ου αιώνα, έγιναν κάποιες προσπάθειες για την αναβίωσή τους.

Το 1833 ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος ανακαλούσε τον ένδοξο και ειρηνικό χαρακτήρα των Ολυμπιακών Αγώνων και η ποίησή του έστελνε το μήνυμα της αναβίωσής τους. Το 1838, ο δήμος Λετρίνων, περιοχή κοντά στην αρχαία Ολυμπία, αποφάσισε να τους αναβιώσει. Σύμφωνα με τα σχέδιά τους, οι αγώνες θα γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια στην πόλη του Πύργου. Καθώς δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για τους αγώνες αυτούς, οι ιστορικοί πιστεύουν ότι δεν έγιναν ποτέ. Ωστόσο, αυτή η πληροφορία είναι πολύ σημαντική, γιατί δείχνει ότι η ιδέα της σύνδεσης του νέου ελληνικού κράτους με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό -ζήτημα που απασχολούσε έντονα λογίους και πολιτικούς της εποχής- έβρισκε ταυτόχρονα κάποια ανταπόκριση σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού.

Αντίθετα με την κοινή άποψη, οι Ολυμπιακοί του 1896 δεν ήταν οι πρώτοι σύγχρονοι Αγώνες. Οι Έλληνες τους είχαν αναβιώσει πριν ακόμη γεννηθεί ο Coubertin, διοργανώνοντας τις Ζάππειες Ολυμπιάδες στην Αθήνα συνολικά τέσσερις φορές (1859, 1870, 1875 και 1889). Ωστόσο, οι αγώνες αυτοί ήταν αποκλειστικά ελληνικού ενδιαφέροντος, τόσο αναφορικά με τους αθλητές που έλαβαν μέρος όσο και με το κοινό που τους παρακολούθησε.

Η Ιδέα του Αλεξάνδρου Σούτσου

Το 1833, η εφημερίδα Ήλιος δημοσίευσε ένα ποίημα του Αλεξάνδρου Σούτσου που αναφερόταν στην αναγκαιότητα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Η εφημερίδα εκδιδόταν στο Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Πλάτων

"Αν ηδύνατο στην γη σας η σκιά μας να πετάξη,

Προς τους Υπουργούς του Θρόνου ήθελε με τόλμη κράξει.

Άφετε τα μικρά πάθη, τας ματαίας έριδάς σας,

Άθλιοι συλλογισθήτε τ' ήταν πάλαι η Ελλάς σας.

Δεν με λέγετε πού είναι οι αρχαίοι σας αιώνες;

Οι ωραίοι σας πού είναι Ολυμπιακοί Αγώνες;

πού τα Παναθήναιά σας;

Αι μεγάλαι τελεταί σας, τα μεγάλα θέατρά σας;

Πού εικόνες κι ανδριάντες, πού βωμοί και πού τεμένη;

Κάθε πόλις, κάθε δάσος και καθείς ναός προ πάντων

ήσαν πάλαι πληθυσμένοι·

Με ογήρυσιν σιγώσαν μαρμαρίνων ανδριάντων

Τους βωμούς σας ξένα έθνη στόλιζαν με προσφοράς,

με χρυσούς ο Γύπας πίθους.

Και ο Κροίσος με κρατήρας και με πλάκας αργυράς

και με πολυτίμους λίθους.

Ήγοιγε των Ολυμπίων η ενδοξοτάτη πάλη

έρρεεν εις τον αγώνα λαού χείμαρρος πολύς.

Και κατέβαιναν εις τούτον αθληταί οι βασιλείς.

Ο Ιέρων και ο Γέλων και ο Φίλιππος και άλλοι

εις Ελλήνων χιλιάδας τεσσαράκοντα εκθάμβους.

Ο Ηρόδοτος παρίστα στην κομψήν του ιστορίαν

τους προσφάτους των θριάμβους.

Ήκουεν ο Θουκυδίδης την ωραίαν αρμονίαν

της πεζής ποιήσεώς του,

Και ηλείφετο εις πάλην ένδοξος αντίζηλός του [...]".

Δολιανίτης, Γ., 1η Κοινή Διεθνής Σύνοδος για Διευθυντές Εθνικών Ολυμπιακών Ακαδημιών, Μέλη και Στελέχη Εθνικών Ολυμπιακών Επιτροπών και Διεθνών Αθλητικών Ομοσπονδιών, 20-27 Μαΐου 1992, Αρχαία Ολυμπία.

Επηρεασμένος από τις ιδέες του ποιήματος αυτού, ο Ευαγγέλης Ζάππας πρότεινε την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Ευαγγέλης Ζάππας

Ο Ευαγγέλης Ζάππας γεννήθηκε το 1800 σε ένα χωριό της Ηπείρου. Το 1831 μετανάστευσε στο Βουκουρέστι, όπου έγινε ένας από τους σημαντικότερους και πλουσιότερους γαιοκτήμονες.

Επηρεασμένος από ένα άρθρο του Έλληνα ποιητή Αλεξάνδρου Σούτσου, στο οποίο υπογραμμιζόταν η ανάγκη της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στη σύγχρονη εποχή, ο Ζάππας αποφάσισε να προπαγανδίσει την ιδέα και να χρηματοδοτήσει την προσπάθεια. Μετά τη συμφωνία του με την ελληνική κυβέρνηση, οργανώθηκαν οι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες, ένας συνδυασμός έκθεσης αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων με αθλητικούς αγώνες.

Ο Ζάππας πέθανε το 1865, διαθέτοντας μεγάλο μέρος από την τεράστια περιουσία του για τη διεξαγωγή των Ζάππειων Ολυμπιακών Αγώνων, με σκοπό να γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια, "σύμφωνα με τους προγόνους μας". Όπως όριζε στη διαθήκη του, το σώμα του τάφηκε στη Ρουμανία και το κρανίο του μεταφέρθηκε στο καινούργιο ομώνυμο ολυμπιακό κτήριο στην Αθήνα. Οι επισκέπτες του Ζαππείου μπορούν να δουν την επιγραφή: "Εδώ κείται η κεφαλή".

Πρώτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες

Εύπορος Έλληνας από τη βόρεια Ελλάδα, ο Ευαγγέλης Ζάππας, εμπνευσμένος από την ιδέα του Αλεξάνδρου Σούτσου να αναβιώσουν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες, πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση να χρηματοδοτήσει την ίδρυση των σύγχρονων Αγώνων.

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Έλληνας υπουργός Εξωτερικών και λόγιος, ήταν αντίθετος: "Το σημερινό πνεύμα είναι διαφορετικό από εκείνο της Αρχαιότητας· τα σημερινά κράτη συναγωνίζονται στη βιομηχανία και τα προϊόντα και όχι στα στάδια".

Σύμφωνα με το Ραγκαβή, οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί έπρεπε να εστιάσουν στην αγροτική και βιομηχανική πρόοδο και όχι στον αθλητισμό. Γι' αυτό πρότεινε στο Ζάππα μια μεικτή διοργάνωση που να συμπεριλαμβάνει έκθεση γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων και αθλητικούς αγώνες για ψυχαγωγία. Συγκεκριμένα, η έκθεση, που απέσπασε περισσότερη προσοχή και μεγαλύτερα χρηματικά ποσά από ό,τι οι αγώνες, ορίστηκε να διοργανώνεται ανά τετραετία.

Ο Ζάππας αποδέχθηκε την πρόταση του Ραγκαβή και έτσι εκδόθηκε στα 1858 βασιλικό διάταγμα που καθιέρωνε διαγωνισμούς με την επωνυμία Ολύμπια.

1859

Καθώς η ανακαίνιση του Παναθηναϊκού Σταδίου δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί, τα πρώτα Ολύμπια έγιναν το 1859 στην πλατεία Λουδοβίκου (τη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως ή Κοτζιά, στο κέντρο της Αθήνας). Τα παρακολούθησαν όλοι οι επίσημοι, η βασιλική οικογένεια, τα μέλη της κυβέρνησης, οι στρατιωτικές και δημοτικές αρχές και πολλές χιλιάδες κόσμου. Καθώς ήταν μια από τα πρώτες μαζικές συγκεντρώσεις ούτε ο λαός ούτε η αστυνομία είχαν προηγούμενη εμπειρία για το πώς να διατηρήσουν την τάξη στη διοργάνωση αυτή. Το γεγονός ότι συνιστούσε μια καινούργια εμπειρία προκαλεί ενδιαφέρον για τη μελέτη των πρώτων μαζικών συγκεντρώσεων στις σύγχρονες κοινωνίες.

Οι αθλητικοί αγώνες είχαν περισσότερο χαρακτήρα παιχνιδιού παρά αθλητικής διοργάνωσης. Καθώς δεν υπήρχαν αθλητές τότε, η οργανωτική επιτροπή επέτρεψε τη συμμετοχή εργατών, μεταφορέων κλπ., τους οποίους προσέλκυσαν τα χρηματικά έπαθλα που ορίστηκαν. Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, κατά τη διάρκεια των αγώνων συνέβησαν πολλά αστεία περιστατικά: ένας αστυνομικός που ήταν εκεί για να επιβάλει την τάξη άφησε τη θέση του και συμμετείχε στους αγώνες. Ακόμη κι ένας ζητιάνος, που παρίστανε τον τυφλό, συμμετείχε στους αγώνες!

Οι πρώτοι Ζάππειοι αγώνες τελικά είχαν πλήρη αποτυχία, κυρίως λόγω της αταξίας και του συνωστισμού, προκαλώντας δυσαρέσκεια σε διοργανωτές και θεατές και τη δριμεία κριτική του Τύπου. Η αποτυχία αυτή δημιούργησε ένα γενικά αρνητικό κλίμα για τη γυμναστική και τον αθλητισμό. Ωστόσο, η ιδέα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων εξακολούθησε να απασχολεί τόσο τους ιθύνοντες όσο και το ευρύ κοινό.

Δεύτεροι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες - 1870

Οι Δεύτεροι Ζάππειοι Αγώνες του 1870 πραγματοποιήθηκαν στο ανακαινισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αυτή τη φορά η προετοιμασία και η οργάνωση ήταν πολύ καλύτερη.

Το πρόγραμμα και οι κανόνες των αγωνισμάτων δημοσιεύτηκαν στην ώρα τους. Οι αθλητές εγγράφηκαν έγκαιρα και ακολούθησαν ειδική προπόνηση ως απαιτούμενη προετοιμασία για τους αγώνες. Τελικά, 31 αθλητές επιλέχτηκαν για να συμμετάσχουν σε αυτούς. Το Στάδιο ανακαινίστηκε και διαρρυθμίστηκε, ώστε να δεχτεί το κοινό και τους επισήμους. Οι αθλητές ήταν ομοιόμορφα ντυμένοι: αθλητική περιβολή και σανδάλια στο χρώμα του δέρματος.

Η έναρξη των αγώνων έγινε στις 15 Νοεμβρίου του 1870. Το κοινό που τους παρακολούθησε έφτασε τις τριάντα χιλιάδες, σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της Αθήνας. Διεξήχθησαν εννέα αγωνίσματα: επτά των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων και δύο σύγχρονα. Δόθηκαν τόσο χρηματικά όσο και συμβολικά βραβεία. Υπήρχε μια φιλαρμονική που έπαιξε τον πρώτο ολυμπιακό ύμνο, ειδικά γραμμένο για την περίσταση από το Γεώργιο Ορφανίδη, καθηγητή Βοτανικής στο Πανεπιστήμιο, και μελοποιημένο από το μουσικοδιδάσκαλο Παριζίνη. Για πρώτη φορά επίσης οι αθλητές έδωσαν όρκο μπροστά στην επιτροπή που θα έκρινε τους αγώνες. Οι κριτές ήταν καθηγητές του Πανεπιστημίου και υπήρχε κήρυκας για την αναγγελία των νικητών. Ο βασιλιάς έδινε το έπαθλο στο νικητή με τη συνοδεία μουσικής.

Οι αγώνες του 1870 είχαν εξαιρετικά μεγάλη επιτυχία και ο Τύπος αφιέρωσε διθυραμβικά άρθρα τόσο για τη διοργάνωση όσο και για τη διεξαγωγή τους. Με την επιτυχία αυτή δόθηκε αφορμή για την εκκίνηση συζητήσεων σχετικά με τη γυμναστική και την ανάγκη δημιουργίας αθλητικών θεσμών με κρατικό χαρακτήρα.

Τρίτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες - 1875

Τα τρίτα Ολύμπια οργανώθηκαν από τον Ιωάννη Φωκιανό, ο οποίος ανέλαβε διευθυντής στο Δημόσιο Γυμναστήριο. Ο Φωκιανόςυποστήριζε με πάθος ότι το ιδεώδες της γυμναστικής θα εξαπλωνόταν άνωθεν, από τις ανώτερες τάξεις, τις μορφωμένες και καλλιεργημένες. Γι' αυτό ενδιαφέρθηκε για την προετοιμασία των μαθητών του Γυμναστηρίου και των φοιτητών. Όλοι αυτοί εκπαιδεύονταν στο Δημόσιο Γυμναστήριο της Αθήνας. Ο Φωκιανός εισήγαγε μια σειρά από γυμναστικές ασκήσεις, εμπνευσμένες από το γερμανικό γυμναστικό σύστημα.

Οι αγώνες διεξήχθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Μαΐου 1875. Παρά το μεγάλο αριθμό αθλητών που προετοιμάζονταν στο Δημόσιο Γυμναστήριο για τους αγώνες, τελικά μόνο είκοσι τέσσερις έλαβαν μέρος. Κάποιοι από αυτούς διακρίθηκαν αργότερα τόσο στην αθλητική όσο και στην κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου. Μεταξύ άλλων συγκαταλέγονται ο ολυμπιονίκης του 1896 Γεώργιος Ορφανίδης, ο μετέπειτα δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Μερκούρης και ο μελλοντικός πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ Μάρκος Μίνδλερ.

Η ένδυση των αθλητών ήταν εντυπωσιακή: μακρύ παντελόνι και λευκό πουκάμισο με μια μεγάλη μπλε ρίγα. Μέχρι το 1896, αυτή ήταν η επίσημη στολή γυμναστικής.

Παρά τη μεγάλη προετοιμασία και τις υψηλές προσδοκίες, οι αγώνες δεν είχαν επιτυχία. Η βασιλική οικογένεια δεν τους παρακολούθησε, ενώ δεν υπήρξε αρκετός χώρος για το πλήθος των θεατών που προσήλθε και τελικά γέμισε το στίβο του Σταδίου. Επιπλέον, η συμμετοχή των αθλητών ήταν περιορισμένη. Συνέπεια των παραπάνω ήταν να διατυπωθεί δυσαρέσκεια και να θεωρηθεί υπεύθυνος ο Φωκιανός, παρά την αξιοσημείωτη προσπάθεια που κατέβαλε και την πολύ καλή προετοιμασία των αθλητών.

Τέταρτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες - 1889

Η διεξαγωγή των τέταρτων και τελευταίων Ζάππειων Ολυμπιακών Αγώνων είχε αρχικά οριστεί για το 1885, ωστόσο ύστερα απόεπανειλημμένες αναβολές η Ζάππειος Επιτροπή εγκατέλειψε την ευθύνη για την τέλεσή τους το 1888. Τον επόμενο χρόνο ο Ιωάννης Φωκιανός ανέλαβε προσωπικά τη διοργάνωσή τους και οι αγώνες διεξήχθησαν το Μάιο του 1889 στο νεόδμητο Κεντρικό Γυμναστήριο του Φωκιανού με τη συμμετοχή 30 αθλητών. Την πρώτη ημέρα η αθρόα προσέλευση του κοινού και η αταξία που επικράτησε δυσχέραναν τη διεξαγωγή των αγωνισμάτων και οι αγώνες αναβλήθηκαν για λίγες μέρες. Ωστόσο, όταν επαναλήφθηκαν δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα και όλα κύλησαν ομαλά. Δώδεκα αγωνίσματα διεξήχθησαν συνολικά, ανάμεσα στα οποία ο δρόμος ταχύτητας, η δισκοβολία, το άλμα επί κοντώ, το δίζυγο και η άρση βαρών.

Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες μπορούμε να πούμε ότι προλείαναν το έδαφος για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Στοιχεία που διαμορφώθηκαν σε αυτές, όπως οι τελετές, τα διπλώματα, τα μετάλλια, οι χορηγοί, καθώς και η εμπειρία που αποκτήθηκε από τη διεξαγωγή τέτοιων αθλητικών εκδηλώσεων, αξιοποιήθηκαν και στις μετέπειτα αθλητικές διοργανώσεις. Παράλληλα, οι Ζάππειοι Αγώνες συνέβαλαν στην ωρίμανση της κοινής γνώμης ώστε να αποδεχθεί την ιδέα της τέλεσης των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων.