Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στα νησιά του Αιγαιού Πελάγους της κατοχή

ΛΕΣΒΟΣ

Στο κτήμα Κυρ. Πατσατζή στην περιοχή Δρακόπια Πολυχνίτου ευρέθησαν, τον Σεπτέμ­βριο του 1942, 20 ή 23 χρυσά νομίσματα, εκ των οποίων παρεδόθησαν από τον Kraiker τα 17 Αυτά κατασχέθηκαν καθ’ όσον η τοπι­κή αστυνομική Αρχή διενεργούσε ανακρίσεις. Την ίδια στιγμή οι γερμανικές αρχές επενέβησαν και αφαίρεσαν τα έγγραφα των ανακρί­σεων και διέταξαν την απόλυση των προσωρι­νός κρατουμένων για την υπόθεση.

ΣΑΜΟΣ

Παλαιά τι αρχαιολογική σχέση των Γερμανών με την Σάμο. Ο Γερμανός αρχαιολόγος Θεόδωρος Βίγκραντ (γενν. 1864) εξετέλεσε ανασκαφές στο νησί (στην Μ. Ασία).

Την Σάμο οι Γερμανοί την βομβάρδισαν ανελέητα.

Η αίθουσα των αρχαιοτήτων (Μουσείο) στην Σάμο χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως κρατητήριο, χωρίς να φροντίσουν προηγουμένως να την κενώσουν.

Στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ευρέθησαν γεωμετρικά αντικείμενα, εντός γυάλινου δοχείου, γεμάτου με υγρό! Επειδή η προέλευσή του ήταν άγνωστη στην ελληνική Αρ­χαιολογική Υπηρεσία θεωρήθηκε, από τους αρχαιολόγους του Εθνικού Μουσείου, ότι προέρ­χονται από παράνομη αφαίρεση που έπραξαν Γερμανοί στην Σάμο.

Από το Ηραίον εκλάπησαν και κατεστράφησαν από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς και οι δυο συλλογές μαρμάρινων και κεραμεικών ευρημάτων. Οι Ιταλοί είχαν στρατωνισθεί εκεί μέχρι το τέλος του 1943. Πλην των αρχαιοτήτων, ελάμβαναν και τα κιβώτια και τους ρυμούς, όπου φυλάσσονταν τα ευρήματα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται καταστροφή και στα φυ­λαγμένα. Τα οικήματα εγακαταλείφθηκαν ανοικτά (άνευ παραθύρων και θυρών).

Στο Πασχάλειο Μουσείο του Βαθέος, η καταστροφή άρχισε από τις 17 11.1943, όταν γερμανικές βόμβες προξένησαν πολλές και σημαντικές ζημιές. Επακολούθησε η διάρρηξη του Μουσείου, και η εγκατάσταση των Ιταλών αιχμαλώτων (23.11.1943). Με την συγκατάθεση των Γερμανών, τα αρχαία ερρίφθησαν έξω από το Μουσείο, όπου έμειναν επί δίμηνο. Τον Ιανουάριο του 1944 ξανασυγκεντρώθηκαν στις κάτω αίθουσες. Αλλά πολλά είχαν ήδη θραυσθεί, τεμαχισθεί και πάντως έφεραν σαφή σημάδια κακομεταχειρίσεως. Ο στρατηγός Μύλλερ αποκόμισε δυο αγαλμάτια και τις κεφαλές τους, που τις βρήκε χωριστά. Το «παράδειγμά» του ακολούθησαν σε μεγάλη κλίμακα Γερμανοί και Ιταλοί. Ο Kraiker παρέλαβε - χωρίς ν’ αφήσει κατάλογο ή να συντάξει πρωτόκολλο παραλαβής - ένα κιβώτιο γεμάτο με χάλκινα και πήλινα αρχαία αντικείμενα, ώστε είναι αδύνατον να εξακριβωθεί εάν παρέδωσε στο εν Αθήναις Αρχ. Μουσείο όλα όσα μετέφερε εκ Σάμου! Πολλά αρχαία της Σάμου, βέβαια, είχαν εξαφανισθεί προ της μεταβάσεως του Kraiker στο νησί. Κι αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο Kraiker τα αναζητούσε και δεν τα εύρισκε! Ο ίδιος παρέλαβε, και πάλι άνευ πρωτοκόλλου, μια συλλογή με αρχαία πήλινα, εκ της Νομαρχίας Σάμου, που ήταν ένα πλήρες κιβώτιο! Ένα τρίτο κιβώ­τιο πλήρες αρχαιοτήτων παρέλαβε για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών ο Wrede, τον Μάιο του 1944, και άφησε ανεξέλεγκτη απόδειξη. Περιείχε 51 χάλκινα αντικείμενα και 7 πώρινα. (Αυτά φαίνεται όμως ότι παραδόθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Στις 28.11.1943, πάντα στο Βαθύ, ιταλικό φορτηγό αυτοκίνητο εφόρτωσε αρχαιότητες και έφυ­γε προς άγνωστη διεύθυνση!

Το Δημαρχείο Τηγανιού, όπου ευρίσκονταν οι αρχαιότητες, σε παράπλευρο δωμάτιο του κτηρίου, κατεστράφη από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών. Από το σύνταγμα του Γενέλεω, μαθαίνουμε, πως η «Φιλίππη» μεταφέρθηκε από τον Kraiker στην Αθήνα, ενώ ο «καθήμενος Αιάκης» βρέθηκε ριγμένος πίσω από το κτήριο και ανεστραμμένος. Προφανώς επρόκειτο να απαχθεί, αλλά η επιχείρηση εγκαταλείφθηκε, ένεκα του βάρους του. Από τα αρχαία ευ­ρήματα που υπήρχαν στο Δημαρχείο Τηγανιού δεν υπάρχει τίποτε πια, μετά και την δήωσή του από Ιταλούς αξιωματικούς! Ιταλοί φόρτωναν τις αρχαιότητες σε φορτηγά, ενώ Γερμανοί μετέφεραν σε παρακείμενη κατεστραμμένη οικία τις αρχαιότητες, οι οποίες εξαφανίσθηκαν και από εκεί! Τα κλειδιά αυτής κατείχαν εξ αρχής οι Ιταλοί. Μία μόνον προτομή ρωμαϊκών χρόνων επέστρεψε ο καθολικός ιερεύς του Βαθέος.

Κι όλα αυτά, παρ’ ότι οι Γερμανοί είναι πολλαπλώς ευεργετημένοι από τους Σαμίους: Διότι όταν κατέλαβαν το νησί τους, επίταξαν τα βυρσοδεψεία των Σαμίων και έστειλαν τους εργαζομένους τους στην Γερμανία, όπου κι εδίδαξαν στους Γερμανούς την τέχνη της κατεργασί­ας του δέρματος.

Γιώργος Λεκάκης