Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Αττική της κατοχής

Κατά την εκτέλεση γερμανικών στρατιωτικών έργων στην Βούλα, οι Γερμανοί βρήκαν αρχαιότητες, τις οποίες δεν παρέδωσαν στην ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Στην Βάρη ευρέθησαν επίσης αρχαιότητες, τις οποίες οι Γερμανοί δεν παρέδωσαν στην ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, αλλά τις μετέφεραν στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο! Ουδεμία γνώση περί αυτών έλαβε η ελληνική Υπηρεσία!

Στην περιοχή της Βραυρώνος, κατά την ανόρυξη οχυρωματικών έργων από τους Ιταλούς, ευρέθη ένα ενεπίγραφο ανάγλυφο, το οποίο εκράτησε ο επί κεφαλής Ιταλός αξιωματικός (υπολοχαγός). Μετά από λίγα χρόνια το πούλησε και η τύχη του αγνοείται.

Η Αρχαιολογική Συλλογή Κορωπίου είχε συγκεντρωθεί πρόχειρα εκατέρωθεν της κλίμα­κας του σχολείου, από Ιταλούς. Γερμανοί επί Κατοχής έκλεψαν αρχαιότητες και από αυτήν την αρχαιολογική συλλογή. Την ίδια συλλογή, οι Ιταλοί την είχαν διαλύσει και κατακλέψει, όπως είχαν κάνει οι Ιταλοί και με την συλλογή της Κερατέας. Τα υπολείμματα αυτών των συλλογών διεσκόρπησαν, κατέστρεψαν και έκλεψαν και οι Γερμανοί! Οι Γερμανοί, μάλιστα, με κάποια από τα αρχαία αντικείμενα του Κορωπίου στόλισαν την λέσχη τους. Το ίδιο και στο Λιόπεσι. Συσσώρευσαν σε μια γωνιά τα αρχαιολογικά ευρήματα, και μετέτρεψαν το Μουσείο σε αποθήκη.

Η πρώτη επιστημονική ανασκαφή στο Σούνιο έγινε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Δαίρπφελντ, το 1884. Παρ’ όλ’ αυτά, ούτε τον χώρο που ανέσκαψε ομοεθνής τους δεν σεβάσθηκαν!

Στο τουριστικό περίπτερο του Σουνίου υπήρχαν δυο αρχαίοι μαρμάρινοι αμφορείς. Αυτοί «αφαιρέθηκαν» από τους Γερμανούς. Άφησαν μόνον την βάση του ενός εξ αυτών. Γερμανοί (και Ιταλοί) συνέχισαν το καταστρεπτικό τους έργο, με την κατασκευή παρατηρητηρίων και πολυβολείων, οικημάτων και ορυγμάτων, για την ανέγερση των οποίων χρησιμοποιούσαν πολλές φορές αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη και - το χειρότερο - πολλάκις θραύοντες αυτά! Τα δε αρχαία εντός του Μουσείου, τα συσκεύασαν σε τρία κιβώτια, τα οποία τοποθέτησαν στην ύπαιθρο! Το φθινόπωρο του 1941 οι Γερμανοί κατασκεύασαν πλησίον του αρχαίου ναού στρατώνα και εγκατέστησαν στο Μουσείο όπλα και πυρομαχικά, παρατηρητήρια και 8 φω­λιές πολυβόλων! Όταν αναχωρούσαν οι Γερμανοί απ’ το Σούνιο, προέβησαν και σε ανατι­νάξεις. Κάποιες εξ αυτών ήσαν πλησίον του αρχαίου ναού! Απ’ αυτές τις ανατινάξεις, θραύσθηκε ένα επιστύλιο της Α. πλευράς του ναού! Το υπόστεγο, όπου φυλάσσονταν τμήματα των γλυπτών του ναού, παρά το τείχος του Περικλέους, πήρε φωτιά, και τα γλυπτά υπέστησαν βλάβες.

Οι κατακτητές Γερμανοί έκαμαν σπατάλη νερού και κατέβασαν την στάθμη ύδατος της λίμνης Μαραθώνος. Έτσι οι Αθηναίοι αναγκάσθηκαν να υποβληθούν σε ορισμένες θυσίες (και) στην χρήση νερού.

Οι Γερμανοί συνέχισαν την αρχαιολεηλασία των Αθηνών και επί των ημερών μας. Όταν ζήτησαν λ.χ. έκταση 1.160 στρ. στον λόφο Ζάγανι - περιοχή με εξαιρετικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον - όπου εκτίσθη το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», να τσιμεντοποιηθεί για να κατασκευάσουν ξενοδοχείο, εστιατόρια, χώρους διασκεδάσεως, ποδηλασίας, γήπεδο γκολφ και νεροτσουλήθρες. Η υπόθεσις της παραχωρήσεως των ελληνικών αεροδρομίων στους ξένους είναι παλαιοτάτη. Συζητείται - και γράφεται στον Τύπο - ήδη από το 1947 Εν τέλει το νέο αθηναϊκό αεροδρόμιο «παραχωρήθηκε» στην εταιρεία «Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε.» - στην οποία κύριος μέτοχος είναι η... γερμανική εταιρεία Hochtief - η οποία, επιπροσθέτως, δεν πληρώνει δημοτικά τέλη στον Δήμο Παιανίας, ούτε ΦΠΑ στο ελληνικό Δημόσιο!

Η παράνοια της υποθέσεως είναι πως οι Γερμανοί - κάτοικοι μιας χώρας γεμάτης με αρ­χαία ελληνικά, μυκηναϊκά και μινωικά ευρήματα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται - έχουν σήμερα τρεις πόλεις με το όνομα Αθήνα:

• Την Athenstadt στην Σαξωνία,
• την Αθήνα του Ίζαρ στην περιοχή του Μονάχου, και
• την Αθήνα του Spree στην περιοχή του Βερολίνου
• ενώ ένα από τα παγκοσμίως γνωστά χειμερινά ορεινά θέρετρά τους, το Γκάρμις Πάρθενκίρχεν, φέρει το όνομα του Παρθενώνα, διότι είναι κτισμένο επί αρχαίου ναού της Παρθένου Αθηνάς...

ΑΙΓΙΝΑ

Στην Αίγινα σκάβουν «παραδοσιακά» οι Γερμανοί (από το 1905 ο Φουρτβαίγκλερ). Αλλά οι κλοπές και οι λεηλασίες (αρχαίων γλυπτών, κ.ά.) στην Αίγινα δεν είναι μόνον υπόθεση των Γερμανών, αλλά πολυ­εθνική! Και δεν ξεκινούν από την Κατοχή, αλλά είναι μία πολύ παλαιότερη ιστορία! Από το 1811, όταν η νήσος ήταν ακόμη υπό οθωμανική κυριαρχία. Τότε ο αρχιτέκτονας Ch. R. Cockerell και ο φίλος του, βαρώνος von Hallerstein, επισκέφθηκαν την Αίγινα και λεηλά­τησαν τον ναό Αφαίας. Μετέφεραν τα κλοπιμαία στον Πειραιά, απ’ όπου με την βοήθεια του Αυστριακού Gropius(10), και την κάλυψη του Γάλλου προξένου Louis Fauvel, και τον Giovani Lusieri(11), μετέφεραν τα κλοπιμαία στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, χωρίς κανένα πρόβλημα από την Οθωμανική Διοίκηση. Στην Ζάκυνθο η Βαυαρία πλειοδότησε και αγό­ρασε τα παρανόμως αφαιρεθέντα αρχαία έργα τέχνης. Έτσι σήμερα κοσμούν ειδική αίθου­σα της Γλυπτοθήκης τον Μονάχον και έχουν επονομασθεί «ΑΙΓΙΝΗΤΕΣ».

Ο «υπεράνω πάσης υποψίας» Γερμανός αρχαιολόγος G. Welter(12) καταγγέλθηκε ότι έκαμε πολυήμερες ανασκαφές με Γερμανούς στρατιώτες, παρά τον ναό της Αφροδίτης, το θέρος του 1941, κατά τις οποίες απαγόρευε την δίοδο σε Έλληνες! Τα ευρήματα αυτών των ανασκαφών αγνοούνται! Ο ίδιος καταγγέλθηκε ότι εξήγαγε 4 ή 5 πλήρη κιβώτια με αρχαιότητες από την Αίγινα, τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 1941! Το περιεχόμενό τους δεν ήταν δυνατόν να ταυτισθεί, δεδομένου ότι ο αρχαιολόγος αυτός έκαμε αρχαιολογικές έρευνες στο νησί, από πολλών ετών! Εκ των φανερών ευρημάτων, εξαφανίσθηκε μια μεγάλη μαρμάρινη επιγραφή (την είχε παραδώσει στον G. Welter ο φύλαξ αρχαιοτήτων Αιγίνης, Γ Μπήτρος)!

ΕΛΕΥΣΙΝΑ

Εδώ το έγκλημα ήταν πιο ακαδημαϊκό και πιο κινηματογραφικό!

«Μορφωμένοι» Γερμανοί στρατιωτικοί κατόπιν επισταμένης μελέτης του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνος αποφάσισαν και εκτέλεσαν κλοπή! Αφού προηγουμένως κατασκεύασαν και το προς την κλοπή κατάλληλο εργαλείο (έναν κοντό). Μ’ αυτό έθραυσαν το παράθυρο της αποθήκης του Μουσείου και αφαίρεσαν αγγεία και ειδώλια. Όταν δε, έγιναν αντιληπτοί, έφυγαν επί μοτοσυκλέττας! Η Γερμανική Υπηρεσία Προστασίας Καλλιτεχνημάτων εξέδωσε για το περιστατικό την εξής... ανακοίνωση:

«Η προκειμένη περίπτωσις δέον να μη θεωρηθή ως κλοπή, δι’ ης θα επλούτιζαν οι δράσται. Τούτο συνάγεται εκ του γεγονότος ότι πρόκειται περί μορφωμένων ανθρώπων, οίτινες έχουν ενδιαφέρον δια την ελληνικήν αρχαιότητα, όπερ συνάγε­ται εκ του ότι εγνώριζον την αγγλικήν και έκαμον χρήσιν του αγγλιστί γεγραμμένου “Οδηγού” Οι αποκομίσαντες θα είχον προφανώς την πρόθεσιν ν’ αποκτήσουν ενδεχομένως δια του τρόπου τούτου εν ενθύμιον»...

27.2.1942.

Έκτοτε, για να αποδείξει κάποιος πως είναι μορφωμένος - μόνο στην Γερμανία ισχύει αυτό - δεν χρειάζεται να προσκομίσει τα πτυχία και τα έργα του, απλώς είναι αρκετό να κρατά στα χέρια του έναν τουριστικό οδηγό, γραμμένο στα αγγλικά.

Άλλοτε πάλι, Γερμανοί και κάποιες γνωστές τους γυναίκες, εισήλθαν, στην αποθήκη του Μουσείου Ελευσίνος, και έθραυσαν τμήματα αγαλμάτων, που φυλάσσονταν εκεί. Στο τέλος, Γερμανοί «αφαίρεσαν» και τους εναπομείναντες υαλοπίνακες των προθηκοίν του Μουσείου!

Σαν να μην έφθανε αυτό, Γερμανοί στρατιωτικοί, ανέτρεψαν όρθιους κίονες και κατέστρεψαν διάφορες αρχαιότητες, εντός του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνος! Αφαίρεσαν σάκκους άμμου, που κάλυπταν τα αρχαία. Επανειλημμένως απέσπασαν κατεργασμένα τμήματα κιονόκρανων, ανθεμίων, κλπ. Συσσώρευσαν δε όλες τις αρχαιότητες του αρχαίου υδραγωγεί­ου, δήθεν «για να το προστατεύσουν», επειδή το υδραγωγείο το είχαν μετατρέψει σε καταφύ­γιο για τον στρατό τους, καθ’ όλο το μήκος του.

Στις 3.6.1943 Γερμανοί στρατιώτες απέσπασαν με σιδερένια εργαλεία τμήμα κατεργασμέ­νου μάρμαρου από τον αρχαιολογικό χώρο Ελευσίνος, και όταν ο Έλληνας φύλακας αποπει­ράθηκε να τους εμποδίσει τον γρονθοκόπησαν εξοργισμένοι. Ο ένας των δραστών, μάλιστα, πήρε έναν βαρύ λίθο να κτυπήσει τον τραυματία και στο κεφάλι, αλλά ευτυχώς τον συγκρό­τησε ο συνάδελφός του.

Άλλοτε πάλι, ως άνανδροι, Γερμανοί (και Ιταλοί) απείλησαν με γροθιές. γυναίκα φύλακα του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνος να τους παραχωρήσει διάφορα αντικείμενα και υλικά του Μουσείου!

  

ΜΕΓΑΡΑ

Οι Ιταλοί άφησαν στα Μέγαρα μόνον 86 τεμάχια αρχαιοτήτων! Απ’ αυτά έκλεψαν και οι Γερμανοί, και άφησαν ολίγα. Ο συνολικός αριθμός είναι ακαθόριστος, αφού εκλάπη ως και ο κατάλογός τους!

Η προετοιμασία και η κλοπή αρχαιοτήτων από το Μουσείο των Μεγάρων, από τους Ιτα­λούς, ήταν και εκ προθέσεως και συστηματική: Στις 11.9.1941 διετάχθη, άνευ ειδοποιήσεως, η αλλαγή της κλειδαριάς του Μουσείου, για να έχουν κλειδιά μόνον οι Ιταλοί. Στα τέλη Οκτω­βρίου, η αίθουσα με τα αρχαία κατελήφθη από τους Ιταλούς! Στον φύλακα απαγορεύθηκε ακόμη και να την προσεγγίζει! Τμήμα των αρχαίων μεταφέρθηκε σε άλλη αίθουσα. Ενώ όλα τα μικροαντικείμενα εκλάπησαν από τον υποφρούραρχο υπολοχαγό Berlini. Μεταξύ αυτών: Χρυσά φύλλα, περιδέραια, γλυπτά, αγγεία, όστρακα, νομίσματα και εικόνες (προφανώς με­ταβυζαντινές). Εκλάπη επίσης και ο κατάλογος, τον οποίο είχε συντάξει από το 1936 ο επιμε­λητής Ιωάννης Ρίζος. Αυτά διαπίστωσε ο φύλακας στις 17.2.1942, όταν εκλήθη να παραλάβει την συλλογή και του παραδόθηκαν τα κλειδιά του δωματίου, που εσωτερικώς επικοινωνούσε με το υπόλοιπο κτήριο.

Τον Μάρτιο του 1942 ο καθηγητής Κεραμόπουλος, συνοδευόμενος από τον καθηγητή Laurenzi, μετέβη στα Μέγαρα, προς επίσκεψη της συλλογής. Αλλά η επίσκεψη δεν πραγματοποι­ήθηκε, συμβουλή του Laurenzi, ο οποίος φοβόταν πως η επίσκεψη θα εξέθετε στους στρατι­ωτικούς, τον έκτακτο επιμελητή και τον φύλακα! Στις 8.5.1942 καταλαμβάνεται και η άλλη αίθουσα, όπου είχαν μεταφερθεί προσωρινά τα αρχαία, από Ιταλούς ιππείς. Τον Αύγουστο, η ιταλική μονάδα των Μεγάρων - 1ο Gruppo Lanceri “Aosta” - συντάσσει πρωτόκολλο των αντικειμένων του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεγάρων και υποχρεώνει τον φύλακα να το υπογράψει, Στο πρωτόκολλο υπήρχαν όλοι κι όλοι 32 αριθμοί! Ο ταγματάρχης Papalardo διέταξε να μετακομισθεί το υπόλοιπο της συλλογής έξω από το Γυμνάσιο, όπου το Μουσείο, κατά μήκος της Α. πλευράς! Φρούραρχος κατά τον Μάρτιο του 1942 και μετά ήταν ο ταγμα­τάρχης Sforza. Οι Γερμανοί εμπόδιζαν πολλές φορές τον Έλληνα φύλακα να πλησιάσει το Μουσείο.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ

Ο Πειραιεύς...

...των σαλταδόρων(13)...

...των σαμποτάζ...

...της Μάχης της Ηλεκτρικής...

...του Μπλόκου της Κοκκινιάς...

...των 5.500 αθώων θυμάτων από τους βομβαρδισμούς...

...η μόνη πόλη που βομβαρδίσθηκε τρις σε μια ημέρα...

...που «δώρισε» το όνομα του αρχαίου λιμανιού του, της Μουνιχίας, στην πνευματική πρωτεύουσα της Γερμανίας, το Μόναχο(14)...

…γνώρισε και έναν Γερμανό στρατιώτη, ο οποίος αποπειραθηκε να κλέψει το Αρχαιολο­γικό Μουσείο του! Τον Μάρτιο του 1943 οι Γερμανοί θέλησαν να εγκαταστήσουν πολεμικές μηχανές στο Μουσείο, παρά τις αρχαιότητες!.. Και εγκαταστάθηκαν στο μόνο δωμάτιο του Μουσείου!..

Στην τοποθεσία Σκαραμαγκά, κατά την εκτέλεση γερμανικών στρατιωτικοί έργων, εκλάπησαν από Γερμανούς αγγεία, που ευρέθησαν σε μυκηναϊκούς τάφους!

Παρά το χωριό Μούλκι(15) Σαλαμίνος, η γερμανική φρουρά του προβολέως κατέστρεψε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες του ναϊδρίου του Αγ. Αθανασίου, το οποίο είχαν μετατρέψει σε... μαγειρείο! Εκεί υπήρχε και αρχαιολογική ανασκαφή, που αφανίσθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου. Στον Άγ. Δημήτριο, όπου υπήρχε ανασκαφικό έργο, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το υλικό των ανασκαφών για τα οχυρωματικά τους έργα, ισοπεδώνοντας τμήμα αυτών των ανασκαφών! Αφαίρεσαν τμήματα μαρμάρινων κιόνων, καλύμματα τάφων, κατατεμάχισαν λίθινη πλευρά σαρκοφάγου, ένα αρχαίο βωμό και ένα θυμιατήριο, ενώ κατέστρεψαν και έναν κιονίσκο!

 Γιώργος Λεκάκης