Ο μύθος του Λυκάονα

Σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις, ο Λυκάονας είναι γιος του Πελασγού και υπήρξε ο γεννάρχης των αρκαδικών πόλεων και αποικιών. Έγινε βασιλιάς των Αρκάδων με έδρα του την Αρχαία Λυκόσουρα και από πολλές γυναίκες γέννησε πενήντα παιδιά και μία θυγατέρα, την Καλλιστώ, που ακολουθούσε τη θεά Άρτεμη.

"Παις Λυκάων εγένετο, ος βασιλεύων Αρκάδων εκ πολλών γυναικών πεντήκοντα παίδας εγέννησε". (Απολλοδώρου Μυθολογία ΙΙΙ ΄96)

Από την Καλλιστώ και το Δία γεννήθηκε ο Αρκάς, που βασίλεψε στην περιοχή και έδωσε το όνομά του στην Αρκαδία και τους Αρκάδες. Ο Παυσανίας αναφέρει:

"Εκτός από όλη αυτή τη γενιά των αρσενικών παιδιών ο Λυκάων είχε και μια κόρη την Καλλιστώ, όπου την ερωτεύτηκε ο Δίας και κοιμήθηκε μαζί της. Η Ήρα όμως το ανακάλυψε, μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα, κι η Aρτεμις για το χατήρι της Ήρας την σκότωσε με το τόξο. Ο Δίας έστειλε τον Ερμή με διαταγή να σώσει το παιδί που η Καλλιστώ είχε στην κοιλιά. Την ίδια την Καλλιστώ την μεταμόρφωσε σε αστερισμό, τη γνωστή Μεγάλη Άρκτο. Μετά το θάνατο του Νυκτίμου την εξουσία την πήρε ο Αρκάς, ο γιος της Καλλιστούς. Αυτός έφερε την καλλιέργια του ήμερου καρπού και δίδαξε τους ανθρώπους να κάνουν ψωμί, και να υφαίνουν ρούχα. Από τον βασιλιά αυτόν η χώρα πήρε το όνομα Αρκαδία αντί Πελασγία και οι κάτοικοί της Αρκάδες αντί Πελασγοί."

Ο μύθος δένει άρρηκτα το Λυκάονα με το Λύκαιο όρος. Ο Λυκάων έμελλε να γίνει ο αναμορφωτής της Αρκαδίας. Ίδρυσε την πρώτη πόλη Λυκόσουρα και καθιέρωσε τα Λύκαια και τη λατρεία του Λυκαίου Διός. Όπως αναφέρει και ο Παυσανίας:

"... τοσάδε εύρεν ή ο πατήρ οι σοφώτερα. Λυκόσουραν τε γαρ πόλιν ώκησεν εν τω όρει τω Λυκαίω και Δία ονόμασε Λύκαιον και αγώνα έθηκε Λύκαια. Ουκέτι δε τα παρ' Αθηναίοις Παναθήναια τεθήναι πρότερα αποφαίνομαι. Τούτω γαρ τω αγώνι Αθήναια όνομα ήν. Παναθήναια δε κληθήναι φασίν επί Θησέως, ότι υπό Αθηναίων ετέθη συνειλεγμένων ες μίαν απάντων πόλιν…" (Παυσ.Η΄2,1-2), δηλαδή

"... τόσα πολλά εφεύρε παρά ο πατέρας του σοφότερα, διότι και τη Λυκόσουρα πόλη ίδρυσε - εγκατέστησε κατοίκους - στο όρος το Λύκαιο και το Δία ονόμασε Λύκαιο και αγώνες καθιέρωσε τα Λύκαια. Καθόλου δε τα Παναθήναια των Αθηναίων, ότι καθιερώθηκαν πρώτα, αποφαίνομαι, διότι αυτοί οι αγώνες είχαν το όνομα Αθήναια, Παναθήναια δεν κλήθηκαν λέγουν επί Θησέως, διότι από τους Αθηναίους καθιερώθηκαν όταν συγκεντρώθηκαν σε μία πόλη άπαντες...".

Οι γιοι του Λυκάονα μιμήθηκαν το παράδειγμά του κτίζοντας ο καθένας και από μία πόλη. Έτσι φέρονται ως ιδρυτές και επώνυμοι ήρωες πολλών πόλεων. Ο Αίμων φέρεται ότι έκτισε τις Αιμονίες, ο Άκακος το Ακακήσιο, ο Αλίφηρος την Αλίφηρα, ο Ασεάτας την Aσέα, ο Βουκολίων τη Βουκολιώνα, ο Δασεάτας τη Δασέα, ο Ελίσσων τον Ελισσώντα, ο Ηραιεύς έδωσε το όνομά του στην περιοχή Ηραία, ο Θυραιός ίδρυσε το Θυραίον, ο Θώκνος τη Θωκνία, ο Κρώμος τους Κρώμους, ο Λύκιος τη Λυκόα, ο Μαίναλος το Μαίναλο, ο Μακαρεύς τη Μακαρία, ο Μαντινεύς έδωσε το όνομά του στην περιοχή Μαντινεία, ο Ορεσθεύς το Ορεσθάσιο, ο Ορχομενός τον Ορχομενό, ο Πάλλας το Παλλάντιο, ο Τεγεάτης έδωσε το όνομά του στην περιοχή της Τεγέας, ο Τραπεζούς έκτισε την Τραπεζούντα, ο Τρικόλωνος τους Τρικολώνους, ο Υψούς την Υψούντα, ο Φίγαλος την Φιγαλία κ.λ.π. Μερικοί από τους γιους του Λυκάονα έφυγαν σε άλλους τόπους και εκεί ίδρυσαν πόλεις. Ο Θεσπρωτός πήγε στην Ήπειρο όπου έγινε γενάρχης των Θεσπρωτών και έδωσε το όνομά του στην περιοχή. Ο Μακένδος πήγε ακόμα πιο βόρεια και ίδρυσε το έθνος των Μακεδόνων. Ο Φθίος τη Φθιώτιδα κ.ο.κ.

Οι αρχαίοι Αρκάδες φαίνεται ότι από σύγχυση μεταξύ των λέξεων "Λυκάων" και "λύκος" παραποίησαν τους αρχικούς μύθους πλάθοντας άλλον, σύμφωνα με τον οποίο ο βασιλιάς Λυκάων μεταμορφώθηκε σε λύκο. Σύμφωνα με το μύθο αυτό ο βασιλιάς Λυκάων και τα παιδιά του ήταν γνωστός για τη σκληρότητα και την ασέβειά του. Ο Ζευς λοιπόν, ακούγοντας ότι θυσίασε ένα μωρό στο βωμό του, θέλησε να τον δοκιμάσει παρουσιαζόμενος σε αυτόν με τη μορφή ανθρώπου. Ο Λυκάων τότε έσφαξε με τους γιους του ένα μικρό παιδί και προσέφερε στο Δία τα έντερά του αναμεμιγμένα με άλλα σφάγια. Ο Δίας εξοργισμένος τον μεταμόρφωσε σε λύκο. Άλλος πάλι μύθος αναφέρει ότι τον σκότωσε μαζί με τους γιους του.

O Πλάτων αναφέρεται στο μύθο γύρω από το Λυκάονα. Λέει ότι κατά τις γιορτές στο Λύκαιο όρος γίνονταν θυσίες ζώων αλλά και ανθρωποθυσίες, και περιγράφει το μύθο όπου ο Λυκάων θυσίασε ένα βρέφος και με το αίμα του έκανε σπονδή πάνω στο βωμό και στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε λύκο.

"... ός περί το έν Aρκαδία το του Διός του Λυκαίου ιερόν λέγεται... Ώς άρα ο γευσάμενος του ανθρωπίνου σπλάχνου, έν άλλοις άλλων ιερέων ενός εγκατατετμημένου, ανάγκη δη τούτω λύκω γενέσθαι."

Ο Παυσανίας που επισκεύτηκε την περιοχή τον 2ο αιώνα μ.X., υπαινίσσεται ότι ο ίδιος τύπος των θυσιών διατηρήθηκε μέχρι και τις ημέρες του από τους ποιμένες. ("Eχέτω δε ως έχει και ως έσχεν εξ αρχής"). Ο περιηγητής επίσης αναφέρει:

"... Δοκώ δε έγωγε Κέκροπι ηλικίαν τω βασιλεεύσαντι Αθηναίων και Λυκάονι είναι την αυτήν, σοφίαν δε ουχ ομοία σφάς ες το θείον χρήσασθαι..." (Παυσ.Η΄2,1-2), δηλαδή

"Εγώ πιστεύω ότι ο βασιλιάς των Αθηναίων Κέκροψ και ο Λυκάων έζησαν την ίδια εποχή, δεν έδειξαν όμως την ίδια σύνεση απέναντι στο θείο. Γιατί ο Κέκροψ ονόμασε πρώτος τον Δία Ύπατο θεό και απο όλα τα ζωντανά πλάσματα κανένα δεν έκρινε σωστό να θυσιάσει παρά πρόσφερε πάνω στο βωμό εγχώρια γλυκίσματα, ενώ ο Λυκάων έφερε στο βωμό του Λυκαίου Διός ένα βρέφος ανθρώπου και το θυσίασε και έκανε με το αίμα του σπονδή πάνω στο βωμό και αμέσως μετά τη θυσία έγινε από άνθρωπος λύκος".

Ο μύθος αναφέρει ότι εξαιτίας της ασέβειας που είχε δείξει ο Λυκάων και το παιδιά του, ο Ζευς οργίστηκε και θέλησε να εξαφανίσει το ανθρώπινο γένος. Έκανε λοιπόν τον κατακλυσμό από τον οποίο σώθηκαν μόνο ο Δευκαλίων και η Πύρρα, οι οποίοι αργότερα γέννησαν τον Έλληνα, γεννάρχη των σημερινών Ελλήνων.