Το δυτικό αέτωμα του Ναού της Αφαίας στην Αίγινα

Το δυτικό αέτωμα είναι προγενέστερο κατά 10 περίπου χρόνια του ανατολικού. Συνολικά εικονίζονται 12 μορφές, με την Αθηνά και πάλι στο κέντρο. Δε συμμετέχει στη δράση, απλώς παρακολουθεί όσα συμβαίνουν γύρω της. Δεξιά κι αριστερά διακρίνουμε από ένα ζεύγος πολεμιστών ακολουθεί από ένας τοξότης που τοξεύει προς την άκρη του αετώματος, ακολουθεί άλλο ένα ζευγάρι πολεμιστών από τους οποίους ο ένας βρίσκεται στο έδαφος, έχοντας ηττηθεί, για να ολοκληρωθεί η σύνθεση στα άκρα με ένα πολεμιστή θνήσκοντα.

Οι ομοιότητες στη σύνθεση είναι αρκετές με εκείνη του ανατολικού αετώματος, έχουμε όμως και πολλές διαφορές. Σ' αυτό το αέτωμα δεν παρατηρείται η κίνηση και η ζωντάνια του ανατολικού και η τεχνοτροπία θυμίζει περισσότερο την εποχή. Η Αθηνά δε συμμετέχει στη μάχη με κάποια κίνηση, όπως γίνεται στο ανατολικό. Οι δυνάμεις των αντιπάλων δεν καταλαμβάνουν από μια μεριά η καθεμιά, όπως στο ανατολικό, αλλά μοιράζονται σε ζευγάρια και στις δυο πλευρές.

Αν και τα δυο αετώματα χρονολογικά διαφέρουν μόνο κατά δέκα χρόνια περίπου, είναι όμως σημαντικά, γιατί συμπίπτουν χρονικά με το πέρασμα από την αρχαϊκή στην κλασική εποχή.

Το θέμα του δυτικού αετώματος είναι μάχη στην ομηρική Τροία. Αν στο ανατολικό αέτωμα τιμάται ο Τελαμώνας, στο δυτικό τα τιμώμενα πρόσωπα είναι δύο από τους πρωταγωνιστές του Τρωικού πολέμου, ο γιος του Τελαμώνα και της Περίβοιας, ο Αίαντας (ίσως η πρώτη μορφή αριστερά κατά το θεατή της Αθηνάς) και ο αδερφός του ο Τεύκρος, ο γιος του Τελαμώνα και της Ησιόνης (ίσως ο τοξότης δεξιά κατά το θεατή της Αθηνάς).

Όταν ο Ηρακλής ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει εναντίον της Τροίας, πέρασε από τη Σαλαμίνα για να πάρει μαζί του τον Τελαμώνα. Για να τον πείσει, μπήκε κρατώντας στα χέρια του τη λεοντή και παρακαλώντας το Δία να στείλει στον Τελαμώνα ένα γιο τόσο γενναίο όσο ο ίδιος και τόσο δυνατό όσο το λιοντάρι, του οποίο έδειχνε το δέρμα. Ο Δίας άκουσε την προσευχή του Ηρακλή και για επιβεβαίωση έστειλε έναν αετό, απ' όπου και το όνομα του παιδιού, Αίας. (Στα αρχαία η λέξη Αίας θυμίζει τον αιετό = αετό.)

Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή, ο Αίαντας ήταν ήδη γεννημένος, όταν πέρασε ο Ηρακλής. Ο ήρωας τον τύλιξε με τη λεοντή του και ζήτησε από το Δία να τον κάνει άτρωτο. Η παράκληση εισακούστηκε κι ο Αίαντας έγινε άτρωτος σ' όλο του το σώμα εκτός από τα αντίστοιχα σημεία τα οποία στο σώμα του Ηρακλή κρατούσαν τη φαρέτρα, δηλαδή τη μασχάλη, τα πλευρά και τον ώμο.

Ο Αίαντας, μαζί με τον αδελφό του τον Τεύκρο, πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, ανδραγάθησε και τιμήθηκε από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Το πιο συνταρακτικό γεγονός είναι ο θάνατός του.

Στην πιο τραγική εκδοχή του θανάτου του ο Αίαντας, είχε ζητήσει τα όπλα του Αχιλλέα μετά το θάνατό του, που σύμφωνα με τη Θέτιδα θα δίνονταν στον πιο γενναίο από τους Έλληνες ή τουλάχιστον σ' αυτόν που θα είχε προκαλέσει το μεγαλύτερο φόβο στους Τρώες. Για να μάθουν οι Αχαιοί ποιος ήταν αυτός, ρώτησαν τους Τρώες αιχμαλώτους, οι οποίοι όμως για να εκδικηθούν τον Αίαντα για το φόβο που τους είχε προκαλέσει, υπέδειξαν τον Οδυσσέα.

Από τη θλίψη του ο Αίαντας κατά τη διάρκεια της νύχτας παραφρόνησε κι έσφαξε τα κοπάδια των ζώων, έχοντας την εντύπωση ότι σκοτώνει Τρώες. Όταν συνειδητοποίησε αυτό που έκανε, αυτοκτόνησε από την ντροπή του, πέφτοντας πάνω στο σπαθί του. Η αυτοκτονία αυτή του Αίαντα έμεινε γνωστή στην ιστορία της τέχνης εξαιτίας ενός αριστουργηματικού αμφορέα που ζωγράφισε ο Εξηκίας.

Ο πληγωμένος πολεμιστής

Στην αριστερή άκρη του αετώματος ο πληγωμένος πολεμιστής κείτεται στο έδαφος σε μια στάση ανάλογη με τον πολεμιστή στη δεξιά άκρη του αετώματος.

Είναι πληγωμένος από το βέλος του Τεύκρου στον αριστερό μηρό.

Είναι εντελώς γυμνός. Τα μακριά μαλλιά του πέφτουν πίσω στην πλάτη του σύμφωνα με τα αρχαϊκά πρότυπα.

Ο ηττημένος αντίπαλος

Έχοντας ηττηθεί από τον αντίπαλό του πέφτει στο έδαφος ο συγκεκριμένος πολεμιστής, προσπαθώντας να στηριχτεί στο δεξί του χέρι, ενώ με το αριστερό κάνει μια απέλπιδα προσπάθεια να προφυλαχτεί με την ασπίδα του.

Στηρίζεται πλαγίως στο δεξιό γόνατο, σχηματίζοντας ένα τρίγωνο με το χέρι του, ενώ το αριστερό του πόδι είναι ανασηκωμένο. Ιδιαίτερα τεντωμένοι οι μυώνες πάνω από το γόνατο.

Θεωρείται ως η πιο τολμηρή φιγούρα του αετώματος αυτό δεν έχει να κάνει με την ανατομία του σώματος, όσο με την ιδιαίτερα τολμηρή και καινοτόμα στάση του.

Πολεμιστής που τρέχει

Τοποθετημένος σε δεύτερο επίπεδο ο πολεμιστής που τρέχει επιτίθεται αριστερά με μεγάλη σφοδρότητα. Πατάει γερά με το δεξί του πόδι ενώ το αριστερό είναι εκτεταμένο πίσω. Το κορμί του γέρνει προς τα μπρος στο ύψος του δεξιού γόνατου. Στο αριστερό του χέρι κρατά ασπίδα, από την οποία έχει σωθεί μόνο η λαβή, αποκρύβοντας από το θεατή μεγάλο μέρος του σώματός του. Στο δεξί χέρι κρατούσε όπλο με το οποίο πληγώνει τον αντίπαλό του που βρίσκεται πεσμένος μπροστά του.

Πάρης

Όπως ο τοξότης Τεύκρος στα δεξιά του αετώματος είναι στραμμένος προς τα δεξιά, έτσι κι ο Τρώας τοξότης είναι στραμμένος προς τα αριστερά.

Στηρίζεται στη φτέρνα του αριστερού ποδιού, στο γόνατο και στα δάκτυλα του δεξιού.

Είναι ντυμένος με ανατολίτικη τεχνοτροπία με χιτώνα με μακριά μανίκια, περικνημίδα και δερμάτινο καπέλο. Οι πολλές τρύπες γύρω από το καπέλο στήριζαν μάλλον διάφορες πρόσθετες μπούκλες.

Το νεανικό γένι από τη μια που υποδηλώνει κάποιο νέο και το γεγονός ότι ο δεξιός τοξότης πρέπει να είναι ο Τεύκρος μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος πρέπει να είναι ο γιος του Πρίαμου, ο Πάρης.

Αίας

Στα αριστερά της Αθηνάς βρίσκεται ο Αίαντας, ο δεύτερος ήρωας της Αίγινας. Κρατώντας ασπίδα με το αριστερό του χέρι και προφυλάσσοντας την αριστερή του πλευρά, βηματίζει προς τα αριστερά, έχοντας σηκώσει το δεξί του χέρι με το οποίο κρατά κάποιο όπλο, κατά πάσα πιθανότητα δόρυ. Το γενειοφόρο πρόσωπο δηλώνει ώριμο άνδρα.

Είναι γυμνός, φοράει όμως κράνος το οποίο στέκεται στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Τα μαλλιά του σχηματίζουν διπλή σειρά βοστρύχων πάνω από το μέτωπο.

Η στάση του είναι αντίστοιχη με εκείνη του Τρώα πολεμιστή στα δεξιά της Αθηνάς.

Στην ασπίδα του ήταν ζωγραφισμένος ένας αετός με ένα φίδι στο ράμφος του, στοιχείο από το οποίο ταυτίστηκε με τον Αίαντα. Ο τρόπος με τον οποίο κρατά την ασπίδα προέτρεπε τον αρχαίο θεατή να δει τη ζωγραφιά και συνειρμικά να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τον Αίαντα. Ας μην ξεχνάμε ότι τα αετώματα του ναού της Αφαίας προβάλλουν τους ήρωες του παρελθόντος.

Από τον αντίπαλο του Αίαντα έχουν σωθεί μόνο κάποια θραύσματα από τα κάτω άκρα. Το αριστερό πόδι πατάει γερά στο έδαφος, ενώ το δεξί στηρίζεται στα δάκτυλα.

Αθηνά

Στη μέση του αετώματος κυριαρχεί η μορφή της Αθηνάς. Ακλόνητη, ευθυτενής επιβάλλει τη θεϊκή παρουσία της.

Αν και τα πόδια της έχουν μια κλίση προς τα δεξιά, εντούτοις το υπόλοιπο σώμα της στέκεται κατενώπιον.

Κρατά στο αριστερό της χέρι την ασπίδα και στο δεξιό το δόρυ της, αρκετά απομακρυσμένο από το σώμα. Στο κεφάλι της έχει περικεφαλαία με ιδιαίτερα μεγάλο λοφίο. Φορά χιτώνα και ιμάτιο και στους ώμους πέφτει η Αιγίδα, που φτάνει στο πίσω μέρος μέχρι τα γόνατα. Στις τρύπες του θώρακα θα στερεωνόταν το γοργόνειο, στις τρύπες της περικεφαλαίας κάποια διακοσμητικά και στις τρύπες στο ύψος του λαιμού ένθετα μαλλιά.

Η στάση, η αμφίεση, τα μαλλιά και το αρχαϊκό μειδίαμα θυμίζουν περισσότερο "κόρη" της αρχαϊκής εποχής.

Τρώας πολεμιστής

Αν ο πολεμιστής αριστερά της Αθηνάς είναι ο Αίαντας, ο συγκεκριμένος πρέπει να είναι κάποιος Τρώας. Κινείται προς τα δεξιά, κρατώντας με το αριστερό του χέρι την ασπίδα και προστατεύοντας την αριστερή του πλευρά, ενώ με το δεξί του χέρι που κρατά κάποιο όπλο κι ετοιμάζεται να κτυπήσει τον αντίπαλό του.

Ο βηματισμός του είναι μικρότερος σε σύγκριση με τον αντίστοιχο πολεμιστή (τον Πρίαμο) στο ανατολικό αέτωμα, δικαιολογείται όμως από το μεγαλύτερο αριθμών μορφών του δυτικού αετώματος και συνεπώς από την έλλειψη χώρου.

Από τον "Αργείο" αντίπαλο (για να χρησιμοποιήσουμε και την ομηρική απόδοση) έχουν σωθεί κάποια μέρη από τα πόδια και το κεφάλι. Από τη θέση των ποδιών προκύπτει ότι ο πολεμιστής ελέγχει καλά το βάρος του σώματός του, και δεν υποχωρεί προς τα πίσω όπως συμβαίνει με τον αντίστοιχο στο ανατολικό αέτωμα. Τα ζεύγη των αντιπάλων είναι ισοδύναμα. Το κεφάλι παριστάνει έναν νέο μαχητή, χωρίς γένια, που έχει στο πίσω μέρος του κεφαλιού του κορινθιακό κράνος

Τεύκρος

Ισορροπώντας στα δάκτυλα του δεξιού του ποδιού, στο δεξί γόνατο και στην αριστερή πατούσα, ο τοξότης που πιθανολογείται πως είναι ο αδερφός του Αίαντα, ο Τεύκρος. Σημαδεύει με το τόξο του τη μορφή στο δεξιό άκρο του αετώματος.

Να θυμηθούμε ότι ο Τεύκρος ήταν ιδιαίτερα ικανός τοξότης.

Φοράει κοντό χιτώνα και θώρακα. Πολλές λεπτομέρειες ήταν πρόσθετες, κυρίως στο θώρακα.

Αν και θυμίζει αρκετά τον Ηρακλή του ανατολικού αετώματος, διαφέρει στον τρόπο στήριξης, στη στάση και στις λεπτομέρειες της αμφίεσης.

Γονατιστός πολεμιστής

Ο γονατιστός πολεμιστής, όπως αποκαλείται, είναι έτοιμος να κτυπήσει με το όπλο του τον αντίπαλό του, από τον οποίο δεν έχουν σωθεί παρά ελάχιστα θραύσματα.

Η στάση των ποδιών του δημιουργούν παράλληλες γραμμές. Η αριστερή κνήμη με το δεξιό μηρό, ο αριστερός μηρός με το έδαφος και τη δεξιά κνήμη.

Στο αριστερό του χέρι κρατούσε την ασπίδα και στο δεξί το όπλο του, μάλλον δόρυ.

Δε φοράει τίποτα εκτός από το κράνος του που εφαρμόζει σφικτά στο κεφάλι. Πολλά στοιχεία από τη λιγοστή του αμφίεση ήταν πρόσθετα, όπως το προστατευτικό της μύτης, των παρειών και το λοφίο.

Θνήσκων πολεμιστής

Ο "θνήσκων πολεμιστής" κείτεται ξαπλωμένος στη δεξιά άκρη του αετώματος, προσπαθώντας με το δεξί του χέρι να αφαιρέσει το βέλος, με το οποίο τον κτύπησε ο Τεύκρος.

Η στάση του σώματός του είναι αντίθετη από εκείνη του αντίστοιχου πολεμιστή στο ανατολικό αέτωμα. Στηρίζεται στο αριστερό του χέρι και το υπόλοιπο σώμα του εκτείνεται προς το κέντρο του αετώματος. Η ασπίδα του, το μοναδικό του όπλο, βρίσκεται πεσμένο στη δεξιά άκρη.

Σχηματίζονται τρία τρίγωνα με τα μέλη του σώματος. Το πρώτο με το αριστερό χέρι, το σώμα και το έδαφος. Το δεύτερο με το δεξί χέρι και το σώμα. Το τρίτο με το μηρό και την κνήμη του δεξιού ποδιού και με το μηρό του αριστερού.

Θυμίζει περισσότερο κούρο της αρχαϊκής περιόδου με τα ιδιαίτερα φροντισμένα μαλλιά.