Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Πελοπόννησο της κατοχής

ΑΡΓΟΣ

Γερμανικές στρατιωτικές εκσκαφικές εργασίες, υπό την εποπτεία του Κ. Grundmann, έγι­ναν παρά το Άργος, τις οποίες παρακολούθησε και ο στρατηγός Speidel. Σε αυτές, ευρέθησαν αρχαία αντικείμενα, που έμειναν για χρόνια στο Γερμανικό Ινστιτούτο. Κάποιος αριθμός πήλινων αντικειμένων του Άργους παραδόθηκε, περί το τέλος της Κατοχής, στο Εθνικό Μουσείο.

ΑΣΙΝΗ

Οι Ιταλοί έφεραν πλήρη καταστροφή στην αρχαία κώμη, την οποία ολοκλήρωσαν και συ­μπλήρωσαν - εάν μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο σε κάτι ήδη τελειωμένο - οι Γερμανοί.

ΚΟΡΙΝΘΟΣ

Μετά τον Ρωμαίο Μόμμιο, η Κόρινθος έπληγη ξανά από τους Γερμανούς. Σ’ αυτήν την αρχαία άλωση της Κορίνθου οι φλόγες κατέφαγαν χιλιάδες αριστουργήματα, ενώ η στρατι­ωτική βία κατέστρεψε άλλα τόσα. Κάποια φυγαδεύθηκαν ως «καλλιτεχνικά λάφυρα» προς την Ρώμη και προς την Πέργαμο (ο Άτταλος ήταν τότε σύμμαχος των Ρωμαίων). Μεταξύ των φυγαδευθέντων έργων ήταν εικόνες του Φιλοποίμενος, του Αράτου, αγάλματα (έργα του Αριστείδου) του Ηρακλέους καταπονούμενου από τον χιτώνα της Δηιάνειρας, του Διονύ­σου, κ.ά. Ο Άτταλος όρισε στην διαθήκη του τα αρπαγμένα απ’ την Κόρινθο να πάνε στην Ρώμη. Ο Μόμμιος ήταν όμως τόσο αγροίκος και άσχετος με την αξία της τέχνης, που είπε στους πλοιάρχους που τα κόμιζαν από την Πέργαμο στην Ρώμη, πως αν κατά την διάρκεια του πλου τα έργα βλαβούν, να κατασκευάσουν νέα!

Το θέρος του 1941 Γερμανοί αναρριχήθηκαν από την αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Κορίνθου και έθραυσαν διάφορες αρχαιότητες που βρίσκονταν στην αυλή, ενώ αναφέρεται πως έκλεψαν κιόλας κάποιες. Έκλεψαν επίσης ένα ρολόι ελέγχου και κάποια κλειδιά. Παρα­βίασαν και την θύρα του Μουσείου και όταν τους παρατήρησε ο φύλακας, τον απείλησαν με περίστροφο! Εν τέλει, κρατήθηκε επί 10ήμερο και υπεβλήθη σε αυστηρότατες ανακρίσεις.

Αξιωματικοί του γερμανικού στρατού, καθώς και διπλωματικοί υπάλληλοι, αποκόμιζαν καθ’ όλο το διάστημα της Κατοχής, κατεργασμένα τεμάχια μαρμάρων, αλλά και ό,τι ήταν δυνατόν ν’ αποκομισθεί, όπως πήλινα τεμάχια διακεκοσμημένα από το Ασκληπιείο, τον ναό του Καπιτωλίου Διός, κ.ά.

Επίσης, Γερμανοί έθραυσαν και επανειλημμένως έλαβαν τεμάχια εκ των χρωματιστών πλα­κών του δαπέδου του λουτρού, που ήταν περί την Πειρήνη(16). Το θέρος του 1941, επιπροσθέτως, καθ’ υπόδειξη Γερμανών αξιωματικών, Γερμανοί κατέρριψαν και μετατόπισαν λίθους στο κτίσμα της Πειρήνης. Απ’ αυτήν την πρόχειρη μετατόπιση εθραύσθησαν διάφορα αρχι­τεκτονικά μέλη, μεταξύ των οποίων και πώρινος ημικίονας. Έθραυαν επίσης και πλάκες των καταστημάτων ρωμαϊκών χρόνων, του ιδίου χώρου.

ΛΑΚΩΝΙΑ

Το 1942 και σε διάφορα μέρη της Λακωνίας «εργάσθηκε» ο Γερμανός W.v Vacano. Με­ταξύ άλλων, διεπίστωσε οικισμούς της λίθινης εποχής στο Κουφάβουνο(17), όπως απεδείχθη με ανασκαφική έρευνα. Ευρέθησαν πολλά όστρακα, πυρόλιθοι, οστέινα εργαλεία, αξίνες, σφύρες, κλπ. τα οποία μεταφέρθηκαν στην Γερμανία!

ΜΕΣΣΗΝΙΑ

Στην Ιθώμη, τον Μάιο του 1941, γερμανικό στρατιωτικό απόσπασμα, καθ’ υπόδειξιν του Γερμανού προξένου, που το συνόδευε, αφαίρεσε 3 λίθους και κατέρριψε 6, από το αρχαίο φρούριο της κώμης! Τον Σεπτέμβριο του 1943, το ίδιο φρούριο εβλήθη από γερμανικά συν­δυασμένα πυρά, σε ασκήσεις πεζικού, πυροβολικού και αεροπορίας. Απ’ αυτήν την ενέργεια κατεστράφη τμήμα του Ν. φρουρίου, όταν κτυπήθηκε από 4 οβίδες.

Στο Βασιλικό, Γερμανός αξιωματούχος αφαίρεσε από την τοπική αρχαιολογική συλλογή ένα χάλκινο δακτύλιο, που είχε αγορασθεί και δωρηθεί στο Μουσείο, από τον ανασκαφέα και ερευνητή της περιοχής, Valmin.

Στο Πεταλίδι (αρχαία Κορώνη) Γερμανοί στρατιώτες αφαίρεσαν από την τοπική αρχαιο­λογική συλλογή ένα πήλινο αγγείο.

ΜΥΚΗΝΕΣ

Το θέρος του 1941 Γερμανοί στρατιώτες απέσπασαν δυο πλάκες, από τον κυκλικό περίβο­λο των τάφων των Μυκηνών! Επίσης, κύλησαν ογκόλιθους, που κατέπεσαν και καταστρά­φηκαν, ενώ κατέστρεψαν συγχρόνως άλλους, και προξένησαν σημαντικές βλάβες σε 5 πλάκες του περιβόλου!

Τον Αύγουστο του 1943, πέντε Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες, με κοπίδι και σφυρί, εισήλθαν στον «Θησαυρό τον Ατρέως» και κατέστρεψαν 5 λίθους του τάφου, για να αφαιρέσουν 5 χάλκινους ήλους!

Άλλοι πάλι, Γερμανοί, αυτήν την φορά τέσσερις τον αριθμό, πυροβολούσαν με τα περί­στροφά τους λέοντες της Πύλης των Λεόντων! Κατάφεραν ζημιές στην δεξιά ακμή του άβακος του κιονόκρανου, στην απόληξη της δοκού, στην ακμή του επιστυλίου, καθώς και στον τορ­μίσκο προσαρμογής της κεφαλής του δεξιού λέοντος. Επίσης, ίχνη αυτών των πυροβολισμών φέρουν οι κύκλοι των δοκών. Τρεις πλάκες του περιβόλου των τάφων φέρουν οπές, σε βάθος κάποιων εκατοστών, από τις σφαίρες των περιστρόφων των Γερμανών.

Άλλοι Γερμανοί στρατιώτες κύλησαν επίσης αρχαίους λίθους και έθραυσαν στα κατώτερα επίπεδα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη και μια αρχαία λεκάνη από πυρόλιθο. Θέλησαν δε να πάρουν και μια γρώνη (γούρνα), από τιτανόλιθο, αλλά εμποδίσθηκαν από τον φύλακα.

Άλλοι, τέλος, Γερμανοί, έγραψαν με ξίφος ή μολυβδίδα τα ονόματά τους σε διάφορα ση­μεία. Μάλιστα, για να διατηρηθούν αυτές οι καταγραφές, έφεραν από το αυτοκίνητό τους κλίμακα (σκάλα) και έγραψαν ψηλά, «δια να μην είναι προσιτά εις τον καθέναν».

Από το προστατευτικό ικρίωμα του δρόμου του «Τάφον της Κλυταιμνήστρας» Γερμανοί στρατιώτες αφαίρεσαν τρία μεγάλα ξυλά.

ΟΛΥΜΠΙΑ

Η Ελλάς είχε φερθεί «πολύ καλά» στους Γερμανούς, στην σύμβαση ανασκαφής της αρχαί­ας Ολυμπίας (μέσα δεκαετίας 1870), παραχωρώντας το δικαίωμα στους ανασκαφείς να πά­ρουν ένα τμήμα από τα διπλά ευρήματα. Και όλα αυτά, εν μέσω ειδήσεων αρχαιοκαπηλίας από διάφορους Γερμανούς, Άγγλους, Γάλλους και Αμερικανούς «επισκέπτες» της χώρας μας, που έφθαναν κατά κύματα με ατμόπλοια στο λιμάνι του Πειραιώς στην Ελλάδα. Ειδήσεις με τις οποίες οι εφημερίδες της εποχής είναι γεμάτες - ιδιαιτέρως δε η εφημερίδα «Αιών». Ακόμη, δόθηκε άδεια στους Γερμανούς αρχαιολόγους της συγκεκριμένης ανασκαφής να προ­μηθεύονται σε εκμαγεία όλα τα κινητά ευρήματα. Αλλά, όταν ετελείωσε η ανασκαφή (1881) δόθηκαν εγγράφως οδηγίες στην αρμόδια επιτροπή διαλογής, να παραδοθούν στους Γερ­μανούς και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα (πλην των διπλών και ομοίων), η έλλεψη των οποίων δεν δημιουργούσε πρόβλημα στις εθνικές συλλογές. Και όλα αυτά, ως χειρονομία καλής θελήσεως της ελληνικής κυβερνήσεως, έναντι των Γερμανών, την στιγμή που παιζόταν η προσάρτηση στην Ελλάδα της Θεσσαλίας και της Άρτης. Η Ελλάς, λοιπόν, είχε φερθεί «πολύ καλά» στους Γερμανούς.

Το χρονικό διάστημα 19.6-8.9.1943 εντός του ιερού χώρου της Αρχαίας Ολυμπίας - και με­ταξύ των αρχαίων ερειπίων! - είχαν σταθμεύσει γερμανικές μηχανοκίνητες φάλαγγες, άρματα μάχης και τεθωρακισμένα αυτοκίνητα! Οι μηχανοκίνητες φάλαγγες των Γερμανών κατακτητών, καθώς παρέμεναν στον ιερό χώρο της αρχαίας Ολυμπίας, προξένησαν τις εξής καταστρο­φές:

1. Κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος του αποκεκαλυμμένου τμήματος του πήλινου αγωγού, παρά την στοά του Γυμνασίου.
2. Κατέστρεψαν τελείως μια βάση (την 15η εκ Ν.) της εσωτερικής κιονοστοιχίας της ίδιας στο­άς.
3. Προξένησαν βλάβες στις βάσεις 6, 13 και 14 της ιδίας στοάς.
4. Κατέστρεψαν την βάση του Α. τείχους (έναντι της 15ης βάσεως).
5. Προξένησαν βλάβες σε δυο κορινθιακά κιονόκρανα της εισόδου του Γυμνασίου.
6. Κατέστρεψαν τμήμα του περιβόλου της ιεράς Άλτεως, προς διεύρυνση του ανοίγματος (έναντι θεοκλέωνος)!
7. Κατέστρεψαν τμήμα πήλινου αγωγού παρά το Πελόπιον (στα Α.).
8. Προξένησαν αμυχές και φθορές σε διάφορα αρχιτεκτονικά αρχαία μέλη εντός του ιερού χώρου.

Στην έκθεση υπενθυμίζεται, πως οι Γερμανοί είχαν πλήρη γνώση της ιερότητος και της σπουδαιότητος του χώρου, διότι όταν εκλάπη η γερμανική σημαία από την οικία των ανασκαφών, ο αντιπρόσωπος/πληρεξούσιος του Γ' Ράιχ για την Ελλάδα, Γκύντερ Άλτενμπουργκ, εξέφρασε στις ελληνικές Αρχές (προς τον Κουίσλινγκ Τσολάκογλου) σε ζωηρό τόνο την λύπη του, για όσα συνέβησαν «εις τον χώρον ανασκαφών της Ολυμπίας, διά τας οποίας ως γνωστόν ο Φυρερ επιδεικνύει εξαιρετικόν ενδιαφέρον».

Το 2005 επεστράφησαν από την Γερμανία 10 αρχαιότητες της Ολυμπίας, που παρέμεναν εκεί επί έναν αιώνα! Έτσι, ένα κομψό μνημείο της αρχαιότητος, που φέρει το όνομα τον Φιλίππου Β' της Μακεδονίας, αναστηλώθηκε, ύστερα από 2.400 χρόνια και εγκαινιάσθηκε (ανεπισήμως) στις 10.11.2005. Τρεις ολόκληροι κίονες, μαζί με τα επιστήλια, ένα χαρακτη­ριστικό τμήμα κυκλικού σηκού και ολόκληρη σχεδόν η κρηπίδα του μνημείου, αναστηλώθη­καν. Ήταν χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά μέλη, από τους κίονες και τον θριγκό του Φιλιππείον, που θεωρήθησαν «διπλά», και ως τέτοια μεταφέρθηκαν στο «Μουσείο της Περγάμου» Βερολίνου. Έτσι, οι επισκέπτες της Ολυμπίας μπορούν να βλέπουν - για πρώτη φορά - ένα δείγμα του Φιλιππείου, όπως ήταν πριν καταρρεύσει από τους σεισμούς, που το ισοπέδωσαν, και τους Γερμανούς, που του πήραν κομμάτια του.

ΤΕΓΕΑ

Οι Γερμανοί καταχτητές επίταξαν το Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας, και στρατώνισαν σε αυτό μια μονάδα, παρά τις ειδικές υποσχέσεις τους περί προστασίας του.

ΤΙΡΥΝΘΑ

Στην Τίρυνθα έκαμε ανασκαφές ο Γερμανός αρχαιολόγος Γεώργιος Κάρο (1872-;), δ/ντής της εν Ελλάδι Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής. Διωχθείς υπό του Χίτλερ, εγκατεστάθη στις ΗΠΑ. Συγγραφέας του έργου «Η θρησκεία του Αιγαίου κύκλου», κ.ά.

Οι Γερμανοί καταχτητές, το θέρος του 1944, προκάλεσαν μεγάλες και ουσιώδεις κατα­στροφές στην Ακρόπολη της Τίρυνθος: Μεταξύ των ανασκαφών της αρχαίας πόλεως και της σήραγγας, που βρίσκεται άνωθεν αυτής, διανοίχθησαν δυο μεγάλα καταφύγια, εντός βράχου! Πλησίον της εισόδου ανέσκαψαν θέση για τηλεβόλο. Απ’ εκεί πέρασαν καλώδιο ηλεκτρι­κού ρεύματος, αφού έσκαψαν σε αρκετό βάθος όλη την Ακρόπολη κατά πλάτος! Άλλη θέση πολυβόλου είχε ανασκαφεί στην μέση της Ακροπόλεως! Η μεγαλύτερη, όμως, φθορά επήλθε κατά την κατασκευή του τρίτου πυροβολείου, το οποίο στήθηκε στην Δ. αυλή. Για το χαντάκι αυτό ανεσκάφη όλη η αυλή! Και ανατινάχθηκε το αρχαιότατο κατώφλι της εισόδου προς την αυλή, το οποίο ήταν καμωμένο από συμπαγή λίθο! Επίσης, κατέστρεψαν μέρος του βωμού και της παρά τον βωμό κιονικής βάσεως! Κατά τις εργασίες χρησιμοποίησαν δυναμίτιδα κατ’ επανάληψη σε διάφορα σημεία της Ακροπόλεως της Τίρυνθος και έφθασαν έως και μέχρι τα θεμέλια της οικοδομής! Μεταξύ των πρωταιτίων αυτής της μεγάλης ιστορικής καταστροφής, πρωτεύοντα ρόλο φαίνεται να έπαιξε ο Stabs-Gefr. Hans-Gunter Feetz.

Γιώργος Λεκάκης